- Γιατί «εκδιώχθηκε» ο πολιτικός που έβγαλε την Βολιβία από την ακραία φτώχεια
Ο Έβο Μοράλες, ο πρώτος ιθαγενής πρόεδρος της Βολιβίας, βρισκόταν στην εξουσία για περίπου 14 χρόνια. Στα χρόνια της διακυβέρνησής του η οικονομία της Βολιβίας αναπτύχθηκε κατά περίπου 4,9% ετησίως. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η φτώχεια μειώθηκε από 63% σε 35% και ο πλούτος μοιράστηκε στον πληθυσμό μέσω πολλών κοινωνικών προγραμμάτων.
Στις εκλογές της 20ης Οκτωβρίου στη Βολιβία ο σοσιαλιστής ηγέτης ανακηρύχθηκε νικητής από τον πρώτο γύρο. Όμως η αντιπολίτευση και ορισμένοι διεθνείς παρατηρητές τον κατηγόρησαν για εκλογική απάτη και νοθεία. Λίγο καιρό πριν ολοκληρωθεί η παρούσα θητεία του, ο Μοράλες παραιτήθηκε και βρήκε πολιτικό άσυλο στο Μεξικό. Είναι αυτό το τέλος μιας εποχής για τη Βολιβία;
- Η πτώση του Έβο Μοράλες και το καθοριστικό δημοψήφισμα
«Δεν είμαι σίγουρος ότι αυτό είναι πραγματικά το τέλος του Έβο Μοράλες» λέει στη Deutsche Welle ο Γκύντερ Μάιχολντ, εμπειρογνώμονας σε θέματα Λατινικής Αμερικής και αναπληρωτής διευθυντής του Ιδρύματος Επιστήμης και Πολιτικής του Βερολίνου.
«Στη Λατινική Αμερική υπάρχει μια τάση οι ηγέτες να ξαναγεννιούνται από τις στάχτες τους και οι παλιές πολώσεις να ξαναζωντανεύουν. Κάτι τέτοιο βιώνουμε σήμερα στη Βραζιλία με τον πρώην Πρόεδρο Λούλα». Για τον Μάιχολντ το αξιοσημείωτο είναι ότι «ο Μοράλες ανατράπηκε από τους δικούς του ανθρώπους. Τα τελευταία χρόνια στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό στο στρατό. Η στρατιωτική ηγεσία, που ο ίδιος επέλεξε, ήταν τελικά αυτήν που τον απομάκρυνε την πιο κρίσιμη στιγμή».
Τι ήταν όμως αυτό το οποίο οδήγησε το Βολιβιανό πρόεδρο στην παρακμή; Ο Μάιχολντ εντοπίζει το σημείο καμπής στο δημοψήφισμα του 2016. Τότε ο Μοράλες ήθελε να πάρει την άδεια του λαού για να μπορέσει να εκλεγεί για άλλη μία φορά, αν και κάτι τέτοιο δεν προβλεπόταν από το Σύνταγμα. Ο λαός της Βολιβίας, όμως, καταψήφισε αυτήν την αλλαγή. Η Μόιρα Θουάθο, ειδική στα θέματα της Βολιβίας στο Λατινοαμερικάνικο Ινστιτούτο του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου πιστεύει ότι το δημοψήφισμα του 2016 «προετοίμασε το έδαφος για την αυξανόμενη δυσπιστία, όχι μόνο προς τον Μοράλες, αλλά προς όλη την πολιτική τάξη». Θεωρεί, ωστόσο, ότι η διάβρωση της εξουσίας είχε ήδη ξεκινήσει νωρίτερα, όταν «κατέρρευσε η συμμαχία του Μοράλες με τους παραγωγούς κοκαΐνης και τους ιθαγενείς, που αποτελούσαν τους βασικούς πυλώνες της εξουσίας και της δημοτικότητάς του».
- Αβεβαιότητα για την επόμενη μέρα
Η αντιπολίτευση, αν και πανηγυρίζει την παραίτηση του Μοράλες, φαίνεται να έχει χάσει σημαντικό έδαφος. «Οι δυνάμεις που συμμάχησαν για να τον απομακρύνουν μοιάζουν να μην έχουν κανένα θετικό πρόγραμμα», διαπιστώνει ο Μάιχολντ.
Ο αρχηγός της αντιπολίτευσης Κάρλος Μέσα φαίνεται να μην εμπνέει την απαραίτητη εμπιστοσύνη για να οδηγήσει τη χώρα στην έξοδο από την κρίση. Ο άλλος ηγέτης της αντιπολίτευσης, ο επιχειρηματίας Λουίς Φερνάντο Καμάτσο, εμφανίστηκε στο πολιτικό προσκήνιο τις τελευταίες εβδομάδες και «μπορεί να είναι μεν θορυβώδης, αλλά δεν έχει κόμμα και επομένως δεν έχει σταθερή θέση στην πολιτική σκηνή», αναφέρει η Αλίν – Σοφία Χίρσελαντ, ερευνήτρια στο Γερμανικό Ινστιτούτο Παγκόσμιων και Περιφερειακών Μελετών στο Αμβούργο.
Και συνεχίζει λέγοντας ότι «και από την πλευρά των υποστηρικτών της κυβέρνησης δεν φαίνεται να υπάρχει κάτι θετικό». Κατά τη γνώμη της, το μεγάλο λάθος του Μοράλες ήταν ότι δεν φρόντισε να αφήσει έναν διάδοχο ως ηγέτη του κόμματός του «Κίνημα προς τον Σοσιαλισμό (MAS).
Αυτό που πρέπει να γίνει πρωτίστως, κατά τον Μάιχολντ, είναι να ανανεωθεί το εκλογοδικείο. Η επιστροφή στην πολιτική σταθερότητα φαίνεται να δυσχεραίνεται από το γεγονός ότι οι υποστηρικτές του Μοράλες μέσω του κυβερνώντος κόμματος MAS εξακολουθούν να κατέχουν πολλές θέσεις – κλειδιά σε θεσμικό επίπεδο. Ο Μάιχολντ δήλωσε ότι «το σημαντικό ερώτημα είναι εάν μπορεί να υπάρξει μια μεταβατική κυβέρνηση στην οποία όλες οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας, συμπεριλαμβανομένου του κόμματος MAS, να μπορέσουν να συναντηθούν για να κάνουν ένα νέο ξεκίνημα».
Ωστόσο, τα βασικά προβλήματα στη Βολιβία είναι πιθανώς βαθύτερα. Σύμφωνα με τον Μάιχολντ «η εξατομίκευση της πολιτικής έχει μειώσει σημαντικά την εμπιστοσύνη των ανθρώπων στους θεσμούς». Αντίστοιχα, και για την Χίρσελαντ, το καθοριστικό πρόβλημα στη Βολιβία αλλά και σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής είναι η προσωποπαγής πολιτική: «Κατά βάθος ο Μοράλες ήταν ο καλύτερος πρόεδρος που είχε ποτέ η Βολιβία, αλλά είναι λυπηρό το ότι δεν επέτρεψε σε κανέναν να είναι δίπλα του. Κατέστρεψε μόνος του την κληρονομιά του».
Το πριν και η επόμενη ημέρα…
- Βολιβία, ο Μοράλες έφυγε, τα προβλήματα μένουν
Θύμα του πρώτου «υβριδικού πραξικοπήματος» στη Λατινική Αμερική έπεσε ο παραιτηθείς πρόεδρος της Βολιβίας, Εβο Μοράλες, ο οποίος διέφυγε από τη χώρα του και εξασφάλισε πολιτικό άσυλο στο Μεξικό. Στη νέα αυτή μορφή δημοκρατικής εκτροπής, ο στρατός απέφυγε να καταλάβει την εξουσία, αρκούμενος να αποσύρει την εμπιστοσύνη του από τον Μοράλες, η εκλογή του οποίου για τέταρτη θητεία αμφισβητήθηκε από μερίδα ψηφοφόρων και από τους εκλογικούς παρατηρητές του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών. Η ηγεσία του στρατού, που έχει μακρά ιστορία παρέμβασης στα πολιτικά πράγματα της Βολιβίας, επέλεξε να «διευκολύνει» την ανάληψη της εξουσίας από τη γερουσιαστή Τζανίν Ανιέζ, η οποία, ως υπηρεσιακή πρόεδρος του Κογκρέσου, διαθέτει τη συνταγματική νομιμοποίηση να αντικαταστήσει τον Μοράλες.
Εχοντας παραμείνει 13 χρόνια στην εξουσία, ο Εβο Μοράλες, ο οποίος οφείλει την πολιτική του σταδιοδρομία στην επιτυχία του ως συνδικαλιστής οργάνωσης ακτημόνων καλλιεργητών κόκας, της πρώτης ύλης για την παραγωγή κοκαΐνης, ανήκει στη γενιά αριστερών πολιτικών της δεκαετίας του 2000.
Πολιτικοί όπως ο Ούγκο Τσάβεζ στη Βενεζουέλα, ο πρώην αντάρτης Τουπαμάρος Πέπε Μουχίκα στην Ουρουγουάη και ο πρώην συνδικαλιστής μεταλλουργίας Λούλα στη Βραζιλία οδήγησαν σε ριζική αναμόρφωση του πολιτικού χάρτη της Λατινικής Αμερικής.
Σε αντίθεση με ιδεολογικούς συνοδοιπόρους του στη Βενεζουέλα και στην Κούβα, όμως, ο Εβο Μοράλες επέδειξε αξιοθαύμαστο οικονομικό ρεαλισμό, όπως επισημαίνει σε άρθρο της η οικονομική ιστοσελίδα Bloomberg, επιτυγχάνοντας πρωτόγνωρη οικονομική ανάπτυξη: Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Βολιβίας τριπλασιάστηκε, φθάνοντας τις 3.600 δολάρια, σύμφωνα με στοιχεία του ΔΝΤ. Η χώρα παραμένει, πάντως, η φτωχότερη της Λατινικής Αμερικής. Τα σημαντικά έσοδα από το φυσικό αέριο επέτρεψαν στον Μοράλες να «χτίσει» πλεόνασμα προϋπολογισμού, αυξάνοντας παράλληλα τις κοινωνικές παροχές. Με την υποχώρηση των τιμών του φυσικού αερίου, όμως, η χώρα επέστρεψε στα ελλείμματα, με την κεντρική τράπεζα να έχει καταναλώσει το ήμισυ των συναλλαγματικών αποθεμάτων της την τελευταία πενταετία, σε μια προσπάθεια στήριξης του εθνικού νομίσματος.
Ο Μοράλες εξόργισε μερίδα ψηφοφόρων, οι οποίοι θεώρησαν ότι η απόφασή του να αγνοήσει το αποτέλεσμα δημοψηφίσματος για περιορισμό των προεδρικών θητειών αποτελούσε από μόνη της πραξικόπημα.
Η άρνηση της αντιπολίτευσης, που σύμφωνα με τους οπαδούς του Μοράλες εκφράζει την πλέον οπισθοδρομική και συντηρητική μερίδα ψηφοφόρων, να αναγνωρίσει το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών της 20ής Οκτωβρίου, έδωσε το έναυσμα για την παρούσα πολιτική κρίση.
Η έκθεση του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών στις 10 Νοεμβρίου κατάφερε το τελικό πλήγμα στον Μοράλες, ο οποίος ακολούθησε τη «σύσταση» του αρχηγού του στρατού να παραιτηθεί. Σε μήνυμά του στο Twitter από το Μεξικό, έκανε λόγο για στρατιωτικό πραξικόπημα και δεσμεύθηκε να επιστρέψει «ισχυρότερος» στη χώρα του.
Παρότι οι ισχυρισμοί του Μοράλες και των αριστερών υποστηρικτών του στη Δύση για πραξικόπημα είναι δυνατόν να αμφισβητηθούν, αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι η υπηρεσιακή πρόεδρος της χώρας, Τζανίν Ανιέζ, διακατέχεται από βαθιά ρατσιστική περιφρόνηση για τον Μοράλες και για το σύνολο των αυτοχθόνων Ινδιάνων της Βολιβίας.
Σε πρόσφατο μήνυμά της στο Twitter έγραφε: «Θέλω η Βολιβία να απαλλαγεί από τις σατανιστικές δοξασίες των αυτοχθόνων. Η πόλη δεν είναι κατάλληλη για τους αυτόχθονες. Ας επιστρέψουν στα βουνά και στις πεδιάδες τους».
Αποικιακές προκαταλήψεις
Η υπηρεσιακή πρόεδρος εκφράζει τις βαθιές αποικιακές προκαταλήψεις της άρχουσας τάξης της Βολιβίας. Οι Ινδιάνοι –στους οποίους συγκαταλέγεται ο Μοράλες, αλλά και ποσοστό 70% του πληθυσμού της χώρας– θεωρούνται φορείς «σατανιστικών δοξασιών» και είναι ανίκανοι να διαχειρισθούν την εξουσία. Αλλο «βαρίδι» της αντιπολίτευσης είναι η ταύτισή της στα μάτια πολλών Βολιβιανών με τις πιο ζοφερές περιόδους της σύγχρονης ιστορίας της χώρας, και συγκεκριμένα με τη δικτατορία του Ούγκο Μπάντσερ τη δεκαετία του 1970. Ο απόγονος Γερμανών ζυθοποιών Μπάντσερ είχε προσλάβει τον περιβόητο επικεφαλής της Γκεστάπο στην κατεχόμενη Λυών, Κλάους Μπάρμπι, ως σύμβουλό του για την αναδιοργάνωση της αστυνομίας. Από τη μεριά της, η Τζανίν Ανιέζ φιλοδοξεί να γίνει η εκφραστής της επιστροφής στην πλέον αυστηρή μορφή καθολικού δόγματος, η οποία αντιμετωπίζει εχθρικά κάθε παρέκκλιση από τους κανόνες του Βατικανού.
Η αντιπολίτευση στον Μοράλες καλείται τώρα να αποδείξει ότι δεν έχει καμία σχέση με τους υπερμάχους των οδυνηρών νεοφιλελεύθερων πολιτικών των αρχών της δεκαετίας του 2000, που επέβαλαν στη Βολιβία αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία, μαζικές ιδιωτικοποιήσεις στον ενεργειακό τομέα και χιλιάδες απολύσεις στον τομέα της εξόρυξης. Ενα από τα ισχυρότερα στελέχη της αντιπολίτευσης, ο Κάρλος Μέζα, ήταν αντιπρόεδρος της κυβέρνησης του συντηρητικού προέδρου Σάντσες ντε Λοσάδα, γνωστού και ως «ελ Γκρίνγκο» (ο Αμερικανός), η κυβέρνηση του οποίου διέταξε τη βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων του 2003 με περισσότερους από 60 νεκρούς.
Πηγή: dw.com / kathimerini.gr
