Το διαδίκτυο είναι ένας δόλιος χώρος – Μάθετε πως να το χρησιμοποιείτε και όχι να σας χρησιμοποιεί
Στο διαδίκτυο, η «κριτική… αγνόηση» είναι εξίσου σημαντική με την κριτική σκέψη. Το να μάθεις να αγνοείς τις πληροφορίες, δεν είναι κάτι που διδάσκεται στο σχολείο. Το σχολείο διδάσκει το αντίθετο: να διαβάζεις ένα κείμενο διεξοδικά και προσεκτικά πριν βγάλεις το οποιοδήποτε συμπέρασμα.
του Sam Wineburg* για το the Conversation.
Το διαδίκτυο είναι ένας δόλιος χώρος. Εκτός αν έχεις πολλά διδακτορικά – στην ιολογία, τα οικονομικά και τις περιπλοκές της μεταναστευτικής πολιτικής – συχνά το πιο σοφό πράγμα που πρέπει να κάνεις όταν βρεθείς σε έναν άγνωστο ιστότοπο, είναι να… τον αγνοήσεις.
Το να μάθεις να αγνοείς τις πληροφορίες, δεν είναι κάτι που διδάσκεται στο σχολείο. Το σχολείο διδάσκει το αντίθετο: να διαβάζεις ένα κείμενο διεξοδικά και προσεκτικά πριν βγάλεις το οποιοδήποτε συμπέρασμα.
Στο διαδίκτυο όμως, όπου μια ομάδα «μάγων» διαφημιστών, επαγγελματιών των λόμπι, θεωρητικών της συνωμοσίας και κυβερνήσεων συσπειρώνονται για να αποσπάσουν την προσοχή σου, η στρατηγική της «προσεκτικής ανάγνωσης» μπορεί να είναι καταστροφική.
Στο διαδίκτυο, η «κριτική… αγνόηση» είναι εξίσου σημαντική με την κριτική σκέψη.
Όπως σε ένα φλίπερ, η μπίλια αναπηδά και αλλάζει κατεύθυνση σε κάθε εμπόδιο, έτσι και στο διαδίκτυο η προσοχή μας αποσπάται από «ειδοποιήσεις», «γραπτά μηνύματα», «αλέρτ» και «μη χάσεις αυτό» που σε καλούν να τα «τσεκάρεις».
Το κόστος αυτής της υπερβολικής αφθονίας, όπως παρατήρησε ο αείμνηστος βραβευμένος με Νόμπελ Χέρμπερτ Σάιμον, είναι μοναδικό: μια πλημμύρα πληροφοριών μειώνει την προσοχή μας και σπάει την ικανότητα της συγκέντρωσής μας.
Η σύγχρονη κοινωνία, έγραψε ο Σάιμον, αντιμετωπίζει μία πρόκληση: να μάθει να «κατανέμει αποτελεσματικά την προσοχή της μεταξύ του υπερβολικού αριθμού πηγών πληροφόρησης που μπορούν να την καταβροχθίσουν».
Χάνουμε τη μάχη μεταξύ προσοχής και πληροφόρησης.
Η ερευνητική μου ομάδα στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ πειραματίστηκε πρόσφατα σε ένα εθνικό δείγμα 3.446 μαθητών γυμνασίου σχετικά με την ικανότητά τους να αξιολογούν ψηφιακές πηγές. Οπλισμένοι με μια ζωντανή σύνδεση στο Διαδίκτυο, οι μαθητές εξέτασαν έναν ιστότοπο που ισχυριζόταν ότι «παρείχε πραγματικές αναφορές» σχετικά με την επιστήμη του κλίματος.
Οι μαθητές κλήθηκαν να κρίνουν εάν ο ιστότοπος ήταν αξιόπιστος. Μια προτροπή οθόνης τους υπενθύμιζε ότι θα μπορούσαν να κάνουν αναζήτηση οπουδήποτε στο διαδίκτυο για να λάβουν την απάντησή τους.
Αντί όμως να εγκαταλείψουν τον ιστότοπο, η συντριπτική πλειοψηφία έκανε ακριβώς αυτό που διδάσκεται στο σχολείο: Έμειναν κολλημένοι στον ιστότοπο και… διάβασαν. Συμβουλεύτηκαν τη σελίδα “about”, έκαναν κλικ σε τεχνικές αναφορές και εξέτασαν γραφήματα και γραφήματα. Ο ιστότοπος ήταν γεμάτος «παγίδες της ακαδημαϊκής έρευνας», ώστε να μοιάζει απόλυτα τεκμηριωμένος.
Ελάχιστοι μαθητές – λιγότεροι από 2% – έμαθαν ότι ο ιστότοπος υποστηριζόταν από τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων, και το έμαθαν όχι επειδή εφάρμοσαν την «κριτική σκέψη» στο περιεχόμενό του, αλλά επειδή βγήκαν από τον συγκεκριμένο ιστότοπο και αναζήτησαν πληροφορίες γι αυτόν. Χρησιμοποίησαν το διαδίκτυο για να «διαβάσουν» το διαδίκτυο.
Ένας μαθητής που έψαξε στο Διαδίκτυο το όνομα του συγκεκριμένου ιστότοπου έγραψε: «Έχει δεσμούς με μεγάλες εταιρείες που θέλουν σκόπιμα να παραπλανήσουν τους ανθρώπους για την κλιματική αλλαγή. Σύμφωνα με την USA Today, η Exxon χρηματοδότησε αυτόν τον «μη κερδοσκοπικό οργανισμό» για να επικοινωνήσει παραπλανητικές πληροφορίες για την κλιματική αλλαγή».
Αυτός ο μαθητής, αντί να μπερδευτεί από τα διαγράμματα και την «επιστημονικότητα» του ιστότοπου, ή να απορροφηθεί από την «ουδέτερη» γλώσσα του, έκανε αυτό που κάνουν οι επαγγελματίες «ελεγκτές γεγονότων» (fact checkers): Αξιολόγησε τον ιστότοπο… εγκαταλείποντάς τον. Οι «ελεγκτές γεγονότων» ασχολούνται με αυτό που ονομάζουμε «πλευρική ανάγνωση», ανοίγοντας νέες καρτέλες στο πάνω μέρος των οθονών τους για να αναζητήσουν πληροφορίες σχετικά με έναν οργανισμό ή ένα άτομο, προτού εξερευνήσουν τα περιεχόμενα ενός ιστότοπου.
Μόνο αφού συμβουλευτούν το ανοιχτό διαδίκτυο, εκτιμούν αν αξίζει τον κόπο να ασχοληθούν με τον κάθε ιστότοπο. Ξέρουν ότι το πρώτο βήμα στην κριτική σκέψη είναι να ξέρεις πότε να την αναπτύξεις.
Κριτική σκέψη
Τα καλά νέα είναι ότι οι μαθητές μπορούν να διδαχθούν να διαβάζουν το Διαδίκτυο με αυτόν τον τρόπο. Σε ένα διαδικτυακό μάθημα διατροφής στο Πανεπιστήμιο του Βόρειου Τέξας, ενσωματώσαμε σύντομα εκπαιδευτικά βίντεο που έδειχναν τους κινδύνους της εμπιστοσύνης σε άγνωστους ιστότοπους και διδάξαμε στους μαθητές πώς να τους αξιολογούν.
Στην αρχή του μαθήματος, οι μαθητές εξαπατήθηκαν από χαρακτηριστικά όπως η όμορφη εμφάνιση κάποιων ιστότοπων, η παρουσία συνδέσμων προς αναγνωρισμένες «πηγές», η σειρά επιστημονικών αναφορών ή η τεράστια ποσότητα πληροφοριών που παρείχε ένας ιστότοπος.
Στο τεστ που κάναμε στην αρχή του εξαμήνου, μόνο τρεις στους 87 μαθητές εγκατέλειψαν έναν ιστότοπο για να το αξιολογήσουν. Μέχρι το τέλος, πάνω από τα τρία τέταρτα το έκαναν. Άλλοι ερευνητές, που διδάσκουν τις ίδιες στρατηγικές, έχουν βρει παρόμοια ελπιδοφόρα αποτελέσματα.
Το να μάθεις να αντιστέκεσαι στο δέλεαρ αμφίβολων πληροφοριών απαιτεί κάτι περισσότερο από μια νέα στρατηγική στην ψηφιακή εργαλειοθήκη των μαθητών. Παρά τις τρομερές πνευματικές δυνάμεις και τις δεξιότητες κριτικής σκέψης, κανείς δεν είναι απρόσβλητος από τα ολισθηρά ψεύτικα ψήγματα των σημερινών ψηφιακών απατεώνων.
Εμπιστευόμενοι έναν άγνωστο ιστότοπο, φανταζόμαστε τον εαυτό μας αρκετά έξυπνο ώστε να ξεπεράσουμε τις παγίδες του, σπαταλάμε όμως την προσοχή μας και παραχωρούμε τον έλεγχο στους σχεδιαστές του ιστότοπου.
Αφιερώνοντας λίγες στιγμές για τον έλεγχο του ιστότοπου, αντλώντας πληροφορίες από τις εκπληκτικές δυνάμεις του ανοιχτού διαδικτύου, ανακτούμε τον έλεγχο και μαζί την πιο πολύτιμη δυνατότητα μας: την προσοχή μας.
*O Sam Wineburg είναι καθηγητής Εκπαίδευσης και Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Stanford.
Πηγή: postmodern.gr
