Αστικό Περιβάλλον και δένδρα πόλεων: Η Περίπτωση της Θεσσαλονίκης – Ποια από τα δένδρα της είναι κατάλληλα

Ελληνική Φύση
Μοιραστείτε το:

Όλοι απολαμβάνουμε το τελευταίο διάστημα την ευωδιά από τις φλαμουριές που είναι φυτεμένες σε διάφορα σημεία της Θεσσαλονίκης. Πόσο κατάλληλο είναι, όμως, το συγκεκριμένο δέντρο για τις κλιματολογικές συνθήκες της πόλης; Και -το κυριότερο- πόσο μεγαλύτερα θα ήταν τα οφέλη για το περιβάλλον εάν στη θέση τους βρίσκονταν άλλα είδη;

Τα στοιχεία δείχνουν ότι σημαντικός αριθμός από τα περίπου 38.000 δέντρα της πόλης της Θεσσαλονίκης δεν ενδείκνυνται για το γεωγραφικό της πλάτος. Αυτό σημαίνει ότι αφενός μεν περιορίζονται τα περιβαλλοντικά τους οφέλη, αφετέρου δε υπάρχει κίνδυνος για την τροφική αλυσίδα.

Τους τρόπους αύξησης και ορθολογικής διαχείρισης του αστικού πρασίνου, αλλά και την αλληλεπίδρασή του με την κλιματική αλλαγή διερευνά το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Life CLIVUT, στο οποίο συμμετέχει ως εταίρος το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με το τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος.

«Το ζήτημα της καταλληλότητας των φυτών είναι το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε όλοι όσοι ασχολούμαστε με το αστικό πράσινο, το οποίο αποτελεί αντικείμενο της επιστήμης της Δασοκομίας Πόλεων. Το κυριότερο για τα φυτά είναι να επιλεγεί το σωστό είδος, γιατί κάθε δέντρο ευδοκιμεί σε μία συγκεκριμένη ζώνη εξάπλωσης και με συγκεκριμένες απαιτήσεις. Για παράδειγμα, φέραμε στη Θεσσαλονίκη την ιπποκαστανιά, η οποία κυριαρχεί στις δενδροστοιχίες στο Παρίσι. Υπάρχει σε κάποιους δρόμους, όπως στη Βασιλίσσης Όλγας, είναι πολύ όμορφη και ανθισμένη, όμως, μόλις μπούμε στον Ιούλιο, αρχίζουν τα φύλλα της να ξηραίνονται, γιατί βρίσκεται σε χαμηλότερη ζώνη εξάπλωσης σε σχέση με τις απαιτήσεις που έχει. Επίσης, οι φλαμουριές που ευωδιάζουν αυτήν την περίοδο, δεν είναι για τη ζώνη που βρίσκεται η Θεσσαλονίκη. Αν τις δείτε στη Λαμπράκη το καλοκαίρι, θα παρατηρήσετε ξήρανση των φύλλων τους. Στην Οικολογία, βέβαια, υπάρχει ο νόμος της οικολογικής αντιρροπίας. Θα μπορούσαμε να τις συντηρήσουμε, αρκεί οι κάτοικοι και οι καταστηματάρχες που τις έχουν μπροστά τους να τις ποτίζουν κατά τους θερινούς μήνες, δηλαδή να αυξηθεί η υγρασία με τεχνητό τρόπο. Αυτόν τον στόχο έχει και το πρόγραμμα Life CLIVUT, να μάθουμε να αγαπάμε το πράσινο και να το φροντίζουμε. Να μάθουμε, δηλαδή, ποιες είναι οι απαιτήσεις του, ώστε να μπορέσουμε να το διατηρήσουμε για να μας το ανταποδώσει με όλα τα οφέλη που μας παρέχει, όπως η ρύθμιση των ακραίων θερμοκρασιών, η απορρόφηση CO2 και αποθήκευση άνθρακα, η βελτίωση της ποιότητας του αέρα με τη συγκράτηση ή απορρόφηση αερίων ρύπων από τα φύλλα, η μείωση των επιπέδων του θορύβου, η σταθερότητα των εδαφών και η ενίσχυση της βιοποικιλότητας, που μπορούν να κάνουν τη ζωή μας καλύτερη μέσα στα αστικά κέντρα», εξήγησε στη Voria.gr η καθηγήτρια του τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, επιστημονικά υπεύθυνη του προγράμματος Life CLIVUT, Θέκλα Τσιτσώνη.

Η περίπτωση της Θεσσαλονίκης

Στο πλαίσιο του Life CLIVUT υλοποιείται το πρόγραμμα Green Tree, το οποίο «τρέχει» ο δήμος Θεσσαλονίκης και έχει ολοκληρωθεί με τη συνεργασία του τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος. Το πρόγραμμα περιελάμβανε τη δημιουργία ενός Ψηφιακού Μητρώου για όλα τα δέντρα που υπάρχουν στις δενδροστοιχίες της Θεσσαλονίκης.

Τα 10 πιο κοινά δένδρα, κατά φθίνουσα σειρά εμφάνισης, στην πόλη της Θεσσαλονίκης που καταγράφηκαν στο GreenTree είναι η Σοφόρα, η Ψευδακακία, το Σφενδάμι, το Λιγούστρο, η Κερλετέρια, το Πλατάνι, η Νεραντζιά, η Κελτίδα, η Υγράμβαρη και η Φλαμουριά. Από έρευνες που έγιναν στο εργαστήριο Δασοκομίας βρέθηκε ότι τα πιο κατάλληλα δασοπονικά είδη, κατά σειρά, για την πόλη της Θεσσαλονίκης είναι:

  • Η Κελτίδα: κατάλληλο, παρουσιάζει μεγάλη αντοχή στη ξηρασία και σε ασβεστούχα εδάφη, όπως είναι τα αστικά εδάφη.
  • Η Σοφόρα: κατάλληλο, πολύ ωραίο δένδρο, ανθεκτικό στις συνθήκες των πόλεων, ανθοφορεί όλο το θέρος.
  • Το Πλατάνι: κατάλληλο, είναι πολύ ανθεκτικό, αλλά απαιτεί μεγάλο αυξητικό χώρο.
  • Το Σφενδάμι: κατάλληλο, ολιγαρκές, ανθεκτικό στις συνθήκες των πόλεων
  • Η Κερλετέρια: κατάλληλο υπό προϋποθέσεις, ανθεκτικό στον καύσωνα και τη ξηρασία. Δημιουργεί προβλήματα με τους καρπούς, κατάλληλο για ανοιχτούς χώρους.
  • Η Υγράμβαρη: κατάλληλο υπό προϋποθέσεις, ανθεκτικό στην παγωνιά, και τις χαμηλές θερμοκρασίες. Μεγαλώνει με επιτυχία σε διάφορους τύπους εδαφών, αλλά τα αλκαλικά εδάφη καλό είναι να αποφεύγονται.
  • Η Ψευδακακία: κατάλληλο υπό προϋποθέσεις, ολιγαρκές, ανθεκτικό στον τεχνητό φωτισμό, αλλά κινδυνεύει από ανεμοθλασίες.
  • Το Λιγούστρο: κατάλληλο υπό προϋποθέσεις, είναι θάμνος, αλλά αν κλαδευτεί και παραμείνει ένας κορμός μπορεί να αναπτυχθεί ως δένδρο και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μικρούς αυξητικούς χώρους. Δημιουργεί προβλήματα με τους καρπούς του.
  • Η Νεραντζιά: ακατάλληλο. Το όμορφο αυτό δένδρο των δενδροστοιχιών της Αθήνας δεν ταιριάζει στις κλιματικές συνθήκες της Θεσσαλονίκης, διότι είναι ευαίσθητο στους παγετούς. Πριν μερικά χρόνια είχαν καταστραφεί όλες οι Νεραντζιές της οδού Ανθέων.
  • Η Φλαμουριά: ακατάλληλο, έξω από τη ζώνη εξάπλωσής του, απαιτεί νωπά εδάφη.

«Απογράφηκαν περίπου 38.000 ζωντανά δέντρα που υπάρχουν αυτή τη στιγμή, με 106 διαφορετικά χαρακτηριστικά, χωροταξικά, οικολογικά και οικονομικο-κοινωνικά, ακόμα και πόσο διοξείδιο του άνθρακα απορροφά καθένα από αυτά. Η ποσότητα άνθρακα που έχει δεσμευτεί συνολικά σε όλα τα δένδρα των δενδροστοιχιών της Δημοτικής Ενότητας Θεσσαλονίκης εκτιμήθηκε σε 4.659.527,03 τόνους. Ωστόσο, θα μπορούσε να είναι κατά 33% περισσότερο, εάν γινόταν συστηματική διαχείριση και ανανέωση των δέντρων», τόνισε η κ. Τσιτσώνη.

Αστικά δέντρα και κλιματική αλλαγή

Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Life CLIVUT, με τίτλο «Κλιματική Αξία των Αστικών Δένδρων», έχει ως εταίρους τρεις χώρες της Ευρώπης, την Ελλάδα, την Ιταλία και την Πορτογαλία. Από την Ελλάδα εταίρος είναι το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και ειδικότερα το Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος. Στο πλαίσιο του προγράμματος αξιολογείται η σημασία του αστικού πρασίνου, ώστε να προταθούν τρόποι αύξησης και ορθολογικής διαχείρισής του, ενώ ερευνάται και η αλληλεπίδρασή του με την κλιματική αλλαγή.

Όπως επισήμανε η κ. Τσιτσώνη η σχέση των αστικών περιοχών με την κλιματική αλλαγή είναι διττή: από τη μια πλευρά δέχονται τις επιπτώσεις του φαινομένου αυτού, από την άλλη όμως είναι και οι κύριοι ρυπαντές, καθώς παράγουν μέχρι και το 70% των ανθρωπογενών αερίων του θερμοκηπίου σε παγκόσμιο επίπεδο. Έτσι τίθεται πολύ έντονα το πρόβλημα και η ανάγκη να θωρακιστούν οι πόλεις έναντι της κλιματικής αλλαγής με την αύξηση του πρασίνου. Και τα δέντρα απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα, που είναι το κυριότερο από τα αέρια του θερμοκηπίου.

Προκειμένου να μελετηθούν οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις αστικές περιοχές έχουν δημιουργηθεί οι φαινολογικοί κήποι. «Η επιστήμη της φαινολογίας μελετά τις αλλαγές που σηματοδοτούν τον κύκλο ζωής των φυτών. Τα φυτά έχουν μία εποχιακή δραστηριότητα, με βιολογικά γεγονότα που σηματοδοτούν τον κύκλο ζωής τους, όπως η ανθοφορία, η καρποφορία, η έκπτυξη ή η πτώση των φύλλων. Τα τελευταία χρόνια η φαινολογία δίνει τη δυνατότητα παρατήρησης και μελέτης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, καθώς φαίνεται να υπάρχει μετατόπιση της έναρξης των βιολογικών γεγονότων, αλλά και μεταβολή στη διάρκειά τους. Για παράδειγμα, από έρευνες που έγιναν στην Ευρώπη βρέθηκε ότι σε ένα είδος δρυός η έκπτυξη των φύλλων λαμβάνει χώρα νωρίτερα κατά έξι μέρες, οπότε οι κάμπιες που τρέφονται από τα φύλλα προσαρμόζονται και γεννιούνται έξι μέρες νωρίτερα. Αυτό όμως επηρεάζει τα αποδημητικά πουλιά, που, όταν θα φτάσουν, οι κάμπιες θα έχουν μετατραπεί σε χρυσαλλίδες, επομένως θα έχουμε μείωση του πληθυσμού τους. Αυτό θέλουμε να τονίσουμε. Ότι δηλαδή αυτή η μεταβολή της αυξητικής περιόδου μπορεί να δημιουργήσει πολύ μεγάλο πρόβλημα στην τροφική αλυσίδα», σημείωσε η κ. Τσιτσώνη.

Γι’ αυτό, στο πλαίσιο του προγράμματος δημιουργήθηκαν φαινολογικοί κήποι και στις τρεις χώρες που συμμετέχουν. Στη Θεσσαλονίκη δημιουργήθηκαν τρεις κήποι, εκ των οποίων ο πρώτος στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου ΤΙΤΑΝ, καθώς το πρόγραμμα εκτός από τα περιβαλλοντικά θέματα που θέλει να επιλύσει έχει και κοινωνικές διαστάσεις, δηλαδή συμμετέχουν επιχειρήσεις που θέλουν να μειώσουν το ενεργειακό τους αποτύπωμα. Η συνεργασία αυτή του ΑΠΘ με το ΤΙΤΑΝ έλαβε μάλιστα διάκριση από τα Βραβεία Αειφορίας 2021 (Sustainability awards 2021). Ο δεύτερος κήπος βρίσκεται στις εγκαταστάσεις του Δασοβοτανικού κήπου του ΑΠΘ στις εγκαταστάσεις του Τμήματος Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος στον Φοίνικα και ο τρίτος στην Αμερικανική Γεωργική Σχολή. Οι κήποι έχουν μία έκταση 2.500 τ.μ., έχουν φυτευτεί ήδη 100 φυτά, δέντρα και θάμνοι και άρχισαν ήδη να γίνονται οι μετρήσεις από τις αρχές Μαρτίου.

Εκπαίδευση μαθητών και πολιτών

Οι φαινολογικοί κήποι θα χρησιμοποιηθούν για εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς σκοπούς από πολίτες, μαθητές και φοιτητές που θα συμμετέχουν στις μετρήσεις, αλλά και στις στρατηγικές οι οποίες θα εφαρμοστούν στη διαχείριση του αστικού πρασίνου. «Ήδη έπρεπε να ξεκινήσουν οι δράσεις, αλλά λόγω COVID δεν κατέστη δυνατόν. Έχουμε έρθει σε επαφή με σχολεία, που ήδη έχουν δεχτεί να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα, καθώς και με οργανώσεις πολιτών. Η απογραφή θα επαναλαμβάνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα κατά τη διάρκεια του προγράμματος εφαρμόζοντας πρακτικές citizen science. Έχουμε σχεδιάσει θεματικούς περιπάτους μέσα στην πόλη της Θεσσαλονίκης. στους οποίους θα συμμετέχουν πολίτες και μαθητές, ώστε να εκπαιδευτούν στις έννοιες του κλίματος και της κλιματικής αλλαγής, του αστικού οικοσυστήματος και του αστικού πρασίνου, της φαινολογίας και της βιοποικιλότητας. Έχουμε ήδη οργανώσει σεμινάρια εξ αποστάσεως με τους υπαλλήλους που εργάζονται στις υπηρεσίες πρασίνου πολλών δήμων στην Ελλάδα. Επίσης οργανώνουμε κι άλλα σεμινάρια που θα γίνουν σε μαθητές και φοιτητές. Όλα αυτά είναι στα άμεσα σχέδια, αλλά θέλουμε να προχωρήσουμε κυρίως στη δια ζώσης επαφή με τους πολίτες και τους μαθητές και ελπίζουμε ότι αυτό θα ξεκινήσει από τον Σεπτέμβριο», κατέληξε η κ. Τσιτσώνη.

Πηγή: greenagenda.gr

Μοιραστείτε το:
Tagged