Ηλεκτρικά Λεωφορεία και Τρόλεϊ: Τεχνολογίες, Πλεονεκτήματα, Μειονεκτήματα και Πολιτικές Αποφάσεις για την διατήρησή τους στο συγκοινωνιακό δίκτυο
Το λειτουργικό, περιβαλλοντικό και οικονομικό αποτύπωμα των δύο τύπων οχημάτων ΜΜΕ και οι αιτίες που φέρεται να οδηγούν την ελληνική κυβέρνηση στην απενεργοποίηση και απόσυρση των τρόλεϊ από το σύστημα δημόσιων συγκοινωνιών.
γράφει ο Νίκος Παρίκος
Η σύγχρονη αστική κινητικότητα αναζητά λύσεις που είναι φιλικές προς το περιβάλλον, οικονομικά βιώσιμες και τεχνολογικά ευέλικτες. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, τα ηλεκτρικά λεωφορεία και τα τρόλεϊ αναδεικνύονται ως δύο μορφές “καθαρής” μεταφοράς, με αξιοσημείωτη ιστορική και τεχνική εξέλιξη. Ωστόσο, η συζήτηση περί της σκοπιμότητας διατήρησης και επένδυσης σε κάθε τύπο μεταφορικού μέσου έχει ανοίξει στην Ελλάδα, καθώς η κυβέρνηση Μητσοτάκη φαίνεται να προσανατολίζεται στην απόσυρση των τρόλεϊ υπέρ νέων ηλεκτρικών λεωφορείων.
——————-
Ας δούμε όμως μία συγκριτική αξιολόγηση των δύο τεχνολογιών, της λειτουργικής και οικονομικής τους αποδοτικότητας, καθώς και των πολιτικών παραμέτρων που επηρεάζουν τις αποφάσεις της κυβέρνησης.
Ορισμοί και Τεχνολογική Περιγραφή των δύο τύπων οχημάτων ΜΜΕ
1.1 Ηλεκτρικά Λεωφορεία
Τα ηλεκτρικά λεωφορεία (battery electric buses – BEBs) κινούνται αποκλειστικά με ενέργεια αποθηκευμένη σε μπαταρίες λιθίου. Φορτίζονται είτε μέσω ταχυφορτιστών είτε σε σταθμούς φόρτισης κατά τη διάρκεια της νύχτας. Υπάρχουν διάφοροι τύποι ηλεκτρικών λεωφορείων, όπως τα πλήρως ηλεκτρικά (battery-electric buses – BEBs), τα υβριδικά και τα λεωφορεία υδρογόνου, με τα BEBs να αποτελούν τον κύριο άξονα της κυβερνητικής πολιτικής.
Τα τελευταία χρόνια, έχουν σημειώσει τεχνολογική πρόοδο που επιτρέπει αυτονομία 250–400 χιλιομέτρων ανά φόρτιση, μειώνοντας την ανάγκη για συνεχές ανεφοδιασμό ή συντήρηση κινητήρα εσωτερικής καύσης.
1.2 Τρόλεϊ
Τα τρόλεϊ είναι ηλεκτροκίνητα οχήματα που τροφοδοτούνται μέσω εναέριου διπλού αγωγού (διπολικό σύστημα) από ένα εκτεταμένο ειδικό εναέριο δίκτυο παροχής ηλεκτρικής ενέργειας. Σε αντίθεση με τα ηλεκτρικά λεωφορεία, δεν φέρουν μπαταρίες μεγάλης χωρητικότητας αλλά αντλούν συνεχώς ενέργεια από το δίκτυο. Τα σημερινά εξελιγμένα τεχνολογικά σύγχρονα μοντέλα (τύπου dual-mode) διαθέτουν και εφεδρική μπαταρία ή ειδική πετρελαιοκίνητη γεννήτρια συνεχούς ρεύματος (diesel generator) για τις περιπτώσεις που η έξοδος, από το δίκτυο είναι υποχρεωτική είτε λόγο διακοπής της ηλεκτρικής ενέργειας σε αυτό, είτε για κίνηση του οχήματος εκτός των οδών που διαθέτουν δίκτυο τροφοδοσίας ΗΡ.
Πλεονεκτήματα Ηλεκτρικών Λεωφορείων
2.1 Ελευθερία κινήσεων – χωρίς εξάρτηση από υποδομή
Τα ηλεκτρικά λεωφορεία δεν εξαρτώνται από εναέρια καλώδια, γεγονός που τα καθιστά πιο ευέλικτα όσον αφορά τις διαδρομές. Μπορούν να ακολουθούν και λειτουργούν σε τροποποιημένες ή εναλλακτικές της βασικής τους διαδρομές εύκολα, να καλύπτουν νέα σημεία του συγκοινωνιακού χάρτη, ή να υποστηρίζουν προσωρινές μεταβολές κυκλοφορίας λόγο απρόβλεπτων καταστάσεων (έργα, πορείες κ.λπ.).
2.2 Πλήρης απουσία εκπομπών ρύπων
Η λειτουργία τους είναι στην βάση των μηδενικών εκπομπών (“zero emissions”) στο σημείο χρήσης, ανεξάρτητα από τον τρόπο παραγωγής της ηλεκτρικής ενέργειας φόρτισης των συσσωρευτών τους και συνολικά μηδενικών ρύπων σε όλο τον κύκλο παραγωγής και κατανάλωσης της χρησιμοποιούμενης ηλεκτρικής ενέργειας εφόσον αυτή προέρχεται από ΑΠΕ.
2.3 Χαμηλό ακουστικό αποτύπωμα (ηχητική επιβάρυνση κάτω από τα αποδεκτά και επιτρεπτά όρια)
Τα ηλεκτρικά λεωφορεία είναι σχεδόν αθόρυβα, συμβάλλοντας στην βελτίωση της ποιότητας ζωής στις πυκνοκατοικημένες περιοχές που χρησιμοποιούνται.
2.4 Ευκολία ενσωμάτωσης σε σύγχρονα προγράμματα smart mobility
Η σύγχρονη σχεδίαση και παραγωγή τους, έχει σαν αποτέλεσμα να ενσωματώνουν έξυπνα συστήματα διαχείρισης της λειτουργίας και διαχείρισής τους που μπορούν να υποστηρίξουν εύκολα τηλεματική, αυτόνομη οδήγηση, και απομακρυσμένο έλεγχο, ενώ συνεργάζονται άμεσα με ψηφιακά συστήματα φόρτισης και διαχείρισης του στόλου που συνθέτουν.
Επιγραμματικά τα πλεονεκτήματά τους είναι:
- Μηδενικές εκπομπές ρύπων κατά τη λειτουργία.
- Χαμηλό επίπεδο θορύβου.
- Ευελιξία διαδρομών (δεν απαιτούν δίκτυο εναέριας ηλεκτροδότησης).
- Μικρότερο λειτουργικό κόστος από πλευράς καυσίμων.
- Χαμηλότερη αντοχή σε ακραίες καιρικές συνθήκες (υψηλές ή χαμηλές θερμοκρασίες επηρεάζουν την μπαταρία).
Μειονεκτήματα Ηλεκτρικών Λεωφορείων
3.1 Υψηλό σχετικά αρχικό κόστος αγοράς
Το μέσο κόστος ενός ηλεκτρικού λεωφορείου είναι διπλάσιο ή και περισσότερο από ένα πετρελαιοκίνητο, εξαιτίας της μπαταρίας, αλλά σχετικά συγκρίσιμο με το κόστος αγοράς ενός σύγχρονης τεχνολογίας τρόλεϊ … (800.000 ευρώ το κόστος ενός ηλεκτρικού λεωφορείο, 700.000 ευρώ το κόστος αγοράς ενός τρόλεϊ / περίπου)
3.2 Ανάγκη για υποδομή φόρτισης
Απαιτούνται φορτιστές μεγάλης ισχύος ή και ταχυφορτιστές, δίκτυο ισχύος, χώροι εγκατάστασης, και προγραμματισμένη φόρτιση, που δημιουργούν σημαντικό κόστος και πολυπλοκότητα σε αρχικό στάδιο. Αν και έχει βελτιωθεί, η ανάγκη για συχνή φόρτιση (έχει επιμηκυνθεί ο ενδιάμεσος χρόνος, λόγο ης εξέλιξης της Τεχνολογίας των Συσσωρευτών – αυτονομία (250-400 χλμ. ανάλογα με το μοντέλο) επιβάλλεται σχετικά σύνθετος προγραμματισμό που ενίοτε δημιουργεί φόρτο στις ώρες αιχμής.
3.3 Περιορισμοί αυτονομίας – Φθορά μπαταριών και κύκλοι φόρτισης
Η διάρκεια ζωής των μπαταριών είναι περιορισμένη (6–8 χρόνια), μετά απαιτείται δαπανηρή αντικατάσταση. Επιπλέον, η απόδοσή τους επηρεάζεται από υψηλές ή και χαμηλές θερμοκρασίες και έντονη χρήση (αυξημένος αριθμός κύκλος φόρτισης – εκφόρτισης).
Πλεονεκτήματα των Τρόλεϊ
1.1 Σταθερή παροχή ισχύος
Τα τρόλεϊ δεν εξαρτώνται από μπαταρίες, γεγονός που εξαλείφει προβλήματα αυτονομίας. Μπορούν να λειτουργούν συνεχώς σε δίκτυο χωρίς διακοπές.
1.2 Χαμηλό λειτουργικό κόστος
Η ενέργεια μέσω δικτύου είναι φθηνότερη από τη συνεχή φόρτιση με σταθμούς. Το κόστος ανά χιλιόμετρο είναι πιο χαμηλό συγκριτικά με τα ηλεκτρικά λεωφορεία.
1.3 Αξιοπιστία και ωριμότητα τεχνολογίας
Είναι τεχνολογία δοκιμασμένη από τη δεκαετία του 1930. Μεγάλα δίκτυα λειτουργούν με μεγάλη αξιοπιστία σε Ευρώπη (π.χ. Ζυρίχη, Πράγα), Βόρεια Αμερική και Ασία.
1.4 Ιδανικά για βαριές διαδρομές
Τα τρόλεϊ είναι καταλληλότερα για ανηφορικές διαδρομές και εντατική χρήση, λόγω της συνεχούς παροχής ενέργειας και της ανθεκτικότητας του συστήματος.
Μειονεκτήματα των Τρόλεϊ
2.1 Στατικότητα διαδρομών – εξάρτηση από καλώδια
Το βασικό μειονέκτημα είναι η ακινησία δικτύου. Αν προκύψει ανάγκη αλλαγής διαδρομής, το τρόλεϊ δεν μπορεί να κινηθεί εκτός δικτύου, εκτός αν έχει dual-mode δυνατότητα.
2.2 Οπτική ρύπανση -ανάγκη για υποδομές – Ακριβή συντήρηση
Τα καλώδια τροφοδοσίας του δικτύου προκαλούν αισθητική επιβάρυνση στους δρόμους. Η εγκατάσταση και συντήρηση του δικτύου (κολώνες, γραμμές) απαιτεί συνεχή επένδυση. Η εναέρια υποδομή απαιτεί εξειδικευμένο προσωπικό, ανταλλακτικά και περιόδους διακοπής λειτουργίας για συντήρηση.
Συγκριτική Ανάλυση Κόστους και Απόδοσης
Η εναέρια υποδομή των τρόλεϊ, χτισμένη κατά κύριο λόγο τις δεκαετίες 1960–1980, χρήζει εκτεταμένων ανακαινίσεων. Αντιθέτως, η εγκατάσταση φορτιστών ηλεκτρικών
Λειτουργικά, τα ηλεκτρικά λεωφορεία πλεονεκτούν ως προς τη μείωση εκπομπών και την ευελιξία, ωστόσο απαιτούν επενδύσεις σε σταθμούς φόρτισης και αντικατάσταση μπαταριών. Τα τρόλεϊ, αντιθέτως, διαθέτουν ήδη υπάρχουσες υποδομές σε πολλές περιοχές της Αθήνας και του Πειραιά, οι οποίες όμως έχουν υποστεί απαξίωση λόγω έλλειψης επενδύσεων (πίνακας).
Το κόστος κτήσης ενός ηλεκτρικού λεωφορείου κυμαίνεται μεταξύ 500.000 και 800.000 ευρώ, ενώ ένα νέο τρόλεϊ με σύγχρονη τεχνολογία (μπαταρίες/υπερπυκνωτές) κοστίζει περίπου 700.000 ευρώ. Ωστόσο, το κόστος συντήρησης του εναέριου δικτύου των τρόλεϊ και η ανάγκη για συνεχή παρεμβατικότητα στις υποδομές επιβαρύνουν τον συνολικό προϋπολογισμό.
| Κριτήριο | Ηλεκτρικά Λεωφορεία | Τρόλεϊ |
| Κόστος αγοράς | Υψηλό (+) | Υψηλό (-) |
| Κόστος λειτουργίας | Μέσο (+) | Μέσο (-) |
| Κόστος συντήρησης | Υψηλό (μπαταρίες) | Υψηλό (δίκτυο καλωδίων) |
| Ευελιξία διαδρομής | Υψηλή | Χαμηλή |
| Περιβαλλοντικό αποτύπωμα | Μηδενικό | Μηδενικό (τοπικά) |
| Ενεργειακή αποδοτικότητα | Υψηλή | Υψηλή (+) |
| Υποδομή εγκατάστασης | Νέα (φορτιστές) | Ήδη υπάρχουσα |
| Ανθεκτικότητα στο χρόνο | Άγνωστη (νέο) | Αποδεδειγμένη |
| Οπτική ρύπανση | Μηδενική | Υψηλή |
Γιατί προσανατολίζεται η κυβέρνηση στην κατάργηση των τρόλεϊ;
Τα μέσα μαζικής μεταφοράς αποτελούν κομβικό στοιχείο της αστικής κινητικότητας, της περιβαλλοντικής πολιτικής και της ενεργειακής στρατηγικής κάθε σύγχρονης χώρας. Στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης, τα ηλεκτρικά λεωφορεία και τα τρόλεϊ επανέρχονται στο προσκήνιο ως εναλλακτικές λύσεις έναντι των πετρελαιοκίνητων οχημάτων. Ωστόσο, στην Ελλάδα παρατηρείται μία στροφή της κυβερνητικής πολιτικής προς την ενίσχυση των ηλεκτρικών λεωφορείων και την ταυτόχρονη αποδυνάμωση ή κατάργηση των τρόλεϊ. Σε αυτό το κείμενο, επιχειρείται μια αναλυτική παρουσίαση των δύο τύπων οχημάτων, των υπέρ και των κατά κάθε συστήματος, των λειτουργικών πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων, καθώς και των λόγων πίσω από τις πολιτικές αποφάσεις που καθορίζουν την τύχη των τρόλεϊ στην Ελλάδα.
Τάσεις στην ΕΕ
Για το 2023 χρονιά για την οποία υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, οι πωλήσεις ηλεκτρικών λεωφορείων στην ΕΕ ήταν ανοδικές (ενιάμηνο 2023)
Τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2023, στην ΕΕ, οι πωλήσεις νέων ηλεκτρικών λεωφορείων αυξήθηκαν κατά 31,5%, φτάνοντας τις 3.405 μονάδες και κατέλαβαν μερίδιο αγοράς 14,4%, σε σύγκριση με 13% το 2022.
Μεταξύ των τριών μεγαλύτερων αγορών της ΕΕ, η Ισπανία σημείωσε πολύ ισχυρή ανάπτυξη σε 246,2% και ακολουθούν η Γαλλία (+35,8%) και η Γερμανία (+26,9%).
Αύξηση πωλήσεων υπήρξε και στα υβριδικά ηλεκτρικά λεωφορεία που διατήρησαν τη δυναμική τους με αύξηση πωλήσεων 156,1%, υπερδιπλασιάζοντας το μερίδιο αγοράς σε σύγκριση με το 2022 (από 5,9% σε 12,8%). Σε αυτό το αποτέλεσμα συνέβαλε η σημαντική ανάπτυξη στη Γαλλία (+477,2%) και στην Ισπανία (+233,2%), τη δεύτερη και τρίτη μεγαλύτερη αγορά.
Παρά την αυξανόμενη δημοτικότητα των ηλεκτρικών και υβριδικών μοντέλων, τα πετρελαιοκίνητα λεωφορεία εξακολουθούν να διατηρούν το μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς με 64,7%.
Πολιτικές και Στρατηγικές Επιλογές στην Ελλάδα
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη, στο πλαίσιο του σχεδίου “Πράσινη Μετάβαση στις Μεταφορές”, φαίνεται να προωθεί την σταδιακή κατάργηση των τρόλεϊ και την αντικατάστασή τους με ηλεκτρικά λεωφορεία. Στην πράξη εγκαταλείπει σταδιακά τα τρόλεϊ υπέρ της προμήθειας ηλεκτρικών λεωφορείων. Οι λόγοι είναι σύνθετοι…
Ενδείξεις αυτής της πολιτικής αποτελούν:
- Οι διαγωνισμοί προμήθειας 650 ηλεκτρικών λεωφορείων μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης.
- Η μειωμένη συντήρηση και ανανέωση των γραμμών τρόλεϊ.
- Η περιορισμένη χρήση των δυνατοτήτων επέκτασης του δικτύου τρόλεϊ, παρά τις προτάσεις του ΟΑΣΑ και φορέων βιώσιμης κινητικότητας.
Η στροφή αυτή δικαιολογείται επισήμως με επιχειρήματα περί «τεχνολογικού εκσυγχρονισμού», μεγαλύτερης ευελιξίας και προσαρμοστικότητας, αλλά και λόγω της πίεσης από τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις για μηδενικούς ρύπους χωρίς να λαμβάνονται υπόψη
Πολιτική επιλογή για ευέλικτο στόλο
Η προμήθεια ηλεκτρικών λεωφορείων διευκολύνει την κάλυψη νέων ή προσωρινών γραμμών. Οι τρόποι κίνησης “εκτός καλωδίου” (σταθερό δίκτυο τροφοδοσίας) είναι πιο ελκυστικοί σε συνθήκες πόλης με συνεχείς αλλαγές κυκλοφορίας.
Κριτική Αποτίμηση της Πολιτικής Κατεύθυνσης
Η απόφαση να εγκαταλειφθούν τα τρόλεϊ προκαλεί έντονες αντιδράσεις από ειδικούς, μηχανικούς μεταφορών και περιβαλλοντικές οργανώσεις. Τα κύρια επιχειρήματα είναι:
- Το δίκτυο τρόλεϊ είναι ήδη εγκατεστημένο και λειτουργικό: η απαξίωσή του ισοδυναμεί με σπατάλη δημόσιου χρήματος.
- Τα σύγχρονα τρόλεϊ με δυνατότητα «in-motion charging» συνδυάζουν τα πλεονεκτήματα των ηλεκτρικών λεωφορείων με σταθερή ηλεκτροδότηση, χωρίς ανάγκη εκτεταμένων σταθμών φόρτισης.
- Οι αστικές περιοχές έχουν προσαρμοστεί στις γραμμές τρόλεϊ, οι οποίες εξυπηρετούν πυκνές και στρατηγικές διαδρομές.
Αντιθέτως, οι υποστηρικτές της πλήρους στροφής προς τα ηλεκτρικά λεωφορεία επικαλούνται:
- Τη μείωση της πολυπλοκότητας του δικτύου και του κόστους διαχείρισης.
- Τη δυνατότητα ευέλικτης ανάπτυξης νέων δρομολογίων ανάλογα με τη ζήτηση.
- Την αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων για προμήθεια οχημάτων νέας τεχνολογίας χωρίς την ανάγκη για πρόσθετες υποδομές.
Διεθνείς τάσεις
Σε πολλές δυτικές χώρες, τα ηλεκτρικά λεωφορεία έχουν υποκαταστήσει τα τρόλεϊ, θεωρούμενα τεχνολογικά ξεπερασμένα. Η κυβέρνηση επιδιώκει να παρουσιάσει εικόνα “τεχνολογικής προόδου”.
Προοπτικές και Εναλλακτικά Σενάρια
Μία ενδιάμεση λύση θα μπορούσε να είναι η διατήρηση ενός βασικού κορμού τρόλεϊ σε κορεσμένες αστικές περιοχές και ταυτόχρονα η ενίσχυση του στόλου με ηλεκτρικά λεωφορεία για τις ευρύτερες ζώνες και τα νέα δρομολόγια. Επιπλέον, οι τεχνολογίες όπως το in-motion charging επιτρέπουν τη λειτουργία τρόλεϊ χωρίς συνεχή σύνδεση με εναέρια καλώδια, προσφέροντας εναλλακτικές μορφές συνδυασμένης λειτουργίας.
Ιδιωτικοποίηση και εμπορευματοποίηση συγκοινωνιών
Η λειτουργία ηλεκτρικών λεωφορείων μπορεί να ενταχθεί πιο εύκολα σε μοντέλα ΣΔΙΤ ή ανάθεσης σε ιδιώτες (leasing οχημάτων, διαχείριση στόλου κ.λπ.). Αντιθέτως, το δίκτυο τρόλεϊ είναι δημόσια περιουσία και απαιτεί δημόσιο έλεγχο.
Επικοινωνιακή προβολή και ευρωπαϊκά κονδύλια
Η “αγορά ηλεκτρικών λεωφορείων” ενισχύει το κυβερνητικό αφήγημα περί “πράσινης ανάπτυξης”, χωρίς να μπαίνει στη δύσκολη συζήτηση της συντήρησης της παλιάς υποδομής.
Αντιδράσεις και αντεπιχειρήματα
Η απόφαση αυτή έχει προκαλέσει αντιδράσεις εργαζομένων, ειδικών και δημοτικών αρχών:
- Συνδικάτα εργαζομένων στα τρόλεϊ θεωρούν την κατάργηση αυθαίρετη και απόπειρα υποβάθμισης ενός αποδοτικού μέσου.
- Οικονομολόγοι συγκοινωνιολόγοι σημειώνουν πως το κόστος αναβάθμισης του δικτύου είναι κατώτερο του κόστους πλήρους αντικατάστασης με ηλεκτρικά λεωφορεία.
- Το δίκτυο τρόλεϊ αποτελεί ανθεκτική υποδομή σε περιόδους ενεργειακής κρίσης, καθώς εξασφαλίζει σταθερή παροχή από το εθνικό δίκτυο.
- Σε πόλεις όπως η Ζυρίχη, η Λειψία, το Σαν Φρανσίσκο, η Μόσχα, τα τρόλεϊ αναβαθμίζονται τεχνολογικά και διατηρούνται.
Συμπεράσματα και προβληματισμοί
Η συζήτηση γύρω από την κατάργηση των τρόλεϊ και την υιοθέτηση ηλεκτρικών λεωφορείων δεν είναι τεχνική, αλλά βαθιά πολιτική. Το ερώτημα δεν είναι ποιο μέσο είναι πιο μοντέρνο, αλλά ποια δημόσια υποδομή μπορεί να διασφαλίσει το μέγιστο όφελος για το κοινωνικό σύνολο.
Η απόφαση για κατάργηση των τρόλεϊ υπέρ της μονοδιάστατης υιοθέτησης ηλεκτρικών λεωφορείων εγείρει ζητήματα πολιτικής συνέπειας, οικονομικής αποτελεσματικότητας και περιβαλλοντικής στρατηγικής. Η αξιολόγηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων των δύο τεχνολογιών δείχνει πως τα τρόλεϊ παραμένουν χρήσιμα και αποδοτικά, ιδίως σε πυκνές διαδρομές και περιοχές με σταθερή ζήτηση. Μια ολιστική προσέγγιση, βασισμένη σε μικτά συστήματα μεταφορών, φαίνεται να είναι πιο συνεπής με τις ανάγκες της Αθήνας και των άλλων αστικών περιοχών της χώρας, τόσο από περιβαλλοντική όσο και από οικονομική σκοπιά.
Τα τρόλεϊ είναι ένα αποδοτικό, αξιόπιστο και δοκιμασμένο μέσο. Αντί για κατάργηση, θα μπορούσε να προκριθεί η συνύπαρξη και σταδιακή μετάβαση μέσω τεχνολογικών αναβαθμίσεων. Από την άλλη, η υιοθέτηση ηλεκτρικών λεωφορείων συνιστά τεχνολογική πρόοδο, υπό την προϋπόθεση ότι συνοδεύεται από σοβαρό σχεδιασμό και όχι απλή επικοινωνιακή διαχείριση.
Η κυβέρνηση καλείται να σταθμίσει όχι μόνο τις τεχνολογικές δυνατότητες, αλλά και τη δημόσια αξία του υπάρχοντος δικτύου, τους ανθρώπους που το συντηρούν και το δικαίωμα των πολιτών σε αξιόπιστες, φθηνές και πράσινες μεταφορές.
Εν κατακλείδι, το μέλλον των αστικών μεταφορών στην Ελλάδα δεν μπορεί να βασιστεί σε μονοσήμαντες επιλογές. Η τεχνολογία πρέπει να υπηρετεί τη δημόσια πολιτική και όχι να υπαγορεύεται αποκλειστικά από τις βιομηχανικές τάσεις ή τις διεθνείς πιέσεις. Ο συνδυασμός τρόλεϊ, ηλεκτρικών λεωφορείων, τραμ και μετρό μπορεί να διασφαλίσει ένα αποδοτικό, πράσινο και λειτουργικό σύστημα μετακίνησης για όλους τους πολίτες.
Νίκος Παρίκος
