Ο Δήμος Νίκαιας – Αγίου Ιωάννη Ρέντη, ένας από τους πιο πυκνοκατοικημένους και ιστορικά φορτισμένους δήμους της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά και της δυτικής Αττικής, συγκροτήθηκε με τον «Καλλικράτη» το 2011, από τη συνένωση δύο γειτονικών αλλά διακριτών δήμων: της ιστορικής Νίκαιας (παλαιότερα γνωστής ως Κοκκινιάς) και του Αγίου Ιωάννη Ρέντη. Παρά τις διαφορετικές κοινωνικές και χωροταξικές τους καταβολές, οι δύο περιοχές διαμορφώνουν σήμερα έναν ενιαίο δήμο με ισχυρή κοινωνική ταυτότητα, πολιτική ιστορία και πολιτισμική παράδοση.
Ι. Ιστορική διαδρομή
- Η Νίκαια – Κοκκινιά
Η Νίκαια ιδρύθηκε ουσιαστικά μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, στο πλαίσιο της αποκατάστασης των προσφύγων. Το 1923-1924, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή χιλιάδες πρόσφυγες από τη Σμύρνη, την Προποντίδα, τα Μουδανιά, την Καππαδοκία και την Ανατολική Θράκη. Η Κοκκινιά, όπως ήταν αρχικά γνωστή, αποτέλεσε έναν από τους μεγαλύτερους και πιο συμπαγείς προσφυγικούς οικισμούς της Ελλάδας. Ονομαζόταν έτσι λόγω του κοκκινωπού χρώματος του εδάφους, αλλά και για πολιτικούς λόγους, καθώς αποτέλεσε κέντρο αριστερής πολιτικής και συνδικαλιστικής δραστηριότητας.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, η Κοκκινιά έγινε τόπος αντίστασης και υπέστη βαριά αντίποινα από τις δυνάμεις κατοχής και τους συνεργάτες τους. Το Μπλόκο της Κοκκινιάς, στις 17 Αυγούστου 1944, παραμένει ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του αντιστασιακού αγώνα, με εκατοντάδες νεκρούς και αιχμαλώτους.
Η Κοκκινιά μετονομάστηκε σε Νίκαια το 1940, και αναγνωρίστηκε επισήμως ως δήμος το 1934. Ωστόσο, ο προσφυγικός χαρακτήρας της και οι πολιτικές της καταβολές διατήρησαν το τοπωνύμιο “Κοκκινιά” στο συλλογικό υποσυνείδητο των κατοίκων.
- Ο Άγιος Ιωάννης Ρέντης
Ο Άγιος Ιωάννης Ρέντης έχει διαφορετικές ιστορικές καταβολές. Η περιοχή άρχισε να κατοικείται μαζικά μεταπολεμικά, κυρίως από εσωτερικούς μετανάστες. Το όνομά της το πήρε από την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη και από την οικογένεια Ρέντη που είχε κτήματα στην περιοχή κατά την Τουρκοκρατία. Ο Ρέντης διαμορφώθηκε ως μια βιομηχανική και εργατική περιοχή, με χαμηλή δόμηση, αποθήκες, μεταφορικές εταιρείες και βιοτεχνίες. Αναπτύχθηκε περισσότερο κατά τις δεκαετίες του ’50 και ’60.
Το 1968 αναγνωρίστηκε ως δήμος, και από τότε η πολεοδομική του φυσιογνωμία παρέμεινε κατά βάση βιομηχανική – σε αντίθεση με τη Νίκαια, που διατηρεί έντονα οικιστικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά.
ΙΙ. Κοινωνική διάρθρωση και πληθυσμιακά στοιχεία
Ο Δήμος Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη έχει πληθυσμό που υπερβαίνει τους 100.000 κατοίκους, με κύριο πυρήνα τη Νίκαια, όπου κατοικεί η μεγάλη πλειοψηφία. Η κοινωνική σύνθεση διαμορφώνεται από εργατικά και μικροαστικά στρώματα, με ισχυρό προσφυγικό υπόβαθρο, κυρίως στη Νίκαια, και έντονη παρουσία μεταναστών τα τελευταία χρόνια και στις δύο περιοχές.
Οι δομές στέγασης είναι κατά βάση πολυκατοικίες παλαιών κατασκευών, με υψηλή πυκνότητα, ιδιαίτερα στη Νίκαια. Ο Ρέντης, με λιγότερο δομημένο οικιστικό ιστό, συγκεντρώνει πλήθος επαγγελματικών και εμπορικών δραστηριοτήτων.
Η ανεργία και η κοινωνική επισφάλεια απασχολούν σοβαρά τμήματα του πληθυσμού, με τοπικές δομές κοινωνικής πολιτικής να προσπαθούν να καλύψουν τις ανάγκες που δημιουργούν οι κρίσεις της τελευταίας δεκαετίας.
ΙΙΙ. Πολιτισμός και συλλογική μνήμη
Η Νίκαια είναι ένα από τα πιο φορτισμένα πολιτιστικά τοπόσημα του προσφυγικού ελληνισμού. Οι ετήσιες εκδηλώσεις μνήμης για τη Μικρασιατική Καταστροφή, οι εκδηλώσεις για το Μπλόκο της Κοκκινιάς, τα πολιτιστικά σωματεία και οι μουσικές-θεατρικές σκηνές διαμορφώνουν έναν δήμο με ισχυρό πολιτιστικό αποτύπωμα.
Η Δημοτική Πινακοθήκη Νίκαιας, το Κατράκειο Θέατρο (ένα από τα μεγαλύτερα ανοιχτά θέατρα της Ελλάδας), η Δημοτική Βιβλιοθήκη και τα τμήματα του Πνευματικού Κέντρου, αποτελούν σταθερούς πυλώνες πολιτισμού.
Ο Ρέντης, αν και λιγότερο πολιτιστικά ανεπτυγμένος, φιλοξενεί σημαντικά αθλητικά και πολυχρηστικά κέντρα, όπως το ΣΕΦ, το Στάδιο Καραϊσκάκη και το Village Park. Η εμπορευματοποίηση της περιοχής έχει περιορίσει τις πολιτιστικές πρωτοβουλίες, όμως η δημοτική αρχή έχει επενδύσει σε χώρους όπως η Δημοτική Πινακοθήκη Ρέντη και το Κέντρο Πολιτισμού.
ΙV. Πολιτικές δυνάμεις – δήμαρχοι
Η Νίκαια αποτέλεσε ιστορικά προπύργιο της Αριστεράς. Από τον Εμφύλιο έως και τη Μεταπολίτευση, η περιοχή στήριξε με συνέπεια αριστερές πολιτικές δυνάμεις – πρώτα την ΕΔΑ, στη συνέχεια το ΚΚΕ και τον ευρύτερο χώρο της Ανανεωτικής Αριστεράς και του ΠΑΣΟΚ. Ο Ρέντης είχε πιο συντηρητικό προφίλ, με εναλλαγές πολιτικών συσχετισμών.
Σημαντικές προσωπικότητες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν περάσει από τη δημαρχία Νίκαιας, με πιο χαρακτηριστικό τον Μιχάλη Χαλδαίο (ΠΑΣΟΚ), που διατέλεσε επί σειρά ετών δήμαρχος. Από το 2011, πρώτος δήμαρχος του ενιαίου δήμου εκλέγεται ο Γιώργος Ιωακειμίδης, ανεξάρτητος, με αριστερή προέλευση, που είχε διατελέσει δήμαρχος Ρέντη. Ο Ιωακειμίδης κατάφερε να εκφράσει ευρύτερες συναινέσεις, ενσωματώνοντας και κεντροαριστερές δυνάμεις και διατηρείται στη δημαρχία έως σήμερα, με ισχυρή αποδοχή.
Στον δημοτικό χάρτη συμμετέχουν επίσης παρατάξεις της Νέας Δημοκρατίας, του ΣΥΡΙΖΑ, του ΚΚΕ, αλλά και μικρότερες τοπικές κινήσεις. Οι εκλογικές αναμετρήσεις είναι έντονες, αλλά όχι πολωμένες, ενώ κυριαρχεί η θεματολογία καθημερινότητας και έργων.
- Οικονομική δραστηριότητα και ανάπτυξη
Ο Δήμος διαθέτει δύο σαφώς διακριτές οικονομικές ζώνες:
- Η Νίκαια έχει περιορισμένες δυνατότητες οικονομικής ανάπτυξης. Το μικρό εμπόριο, οι υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης και τροφοδοσίας αποτελούν τις βασικές πηγές απασχόλησης, με τάσεις υποχώρησης τα τελευταία χρόνια λόγω κρίσης και γήρανσης του πληθυσμού.
- Ο Ρέντης, αντίθετα, φιλοξενεί ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά και διαμετακομιστικά κέντρα της Αττικής. Εκεί βρίσκονται οι Κεντρικές Αγορές (Λαχαναγορά και Ιχθυαγορά), καθώς και πλήθος αποθηκών, logistics, επιχειρήσεων και μεταφορικών. Το Village Park, με κινηματογράφους, καταστήματα και χώρους εστίασης, συγκεντρώνει σημαντική εμπορική δραστηριότητα.
Η δημοτική αρχή επιδιώκει την εξισορρόπηση των οικονομικών δυνατοτήτων των δύο ενοτήτων, μέσα από πολεοδομικό σχεδιασμό, ανάπλαση υποδομών και ενίσχυση της μικροεπιχειρηματικότητας.
- Υποδομές και έργα
Τα τελευταία χρόνια έχουν υλοποιηθεί σειρά έργων:
- Ανάπλαση της Π. Τσαλδάρη (Νίκαια) και διαμόρφωση πεζοδρομημένων περιοχών στο κέντρο.
- Κατασκευή και επέκταση νηπιαγωγείων και δημοτικών σχολείων σε περιοχές με νέες οικογένειες.
- Ανάπλαση της πλατείας Αγίου Ιωάννη Ρέντη και αναμόρφωση δημοτικών κτιρίων.
- Σταθμός Μετρό “Νίκαια” (γραμμή 3) – σημαντικό συγκοινωνιακό έργο που ενώνει το δήμο με το κέντρο της Αθήνας.
- Δίκτυα αποχέτευσης και βιολογικός καθαρισμός, κυρίως στις παρυφές του Ρέντη.
- Κατασκευή νέων βρεφονηπιακών σταθμών με χρηματοδότηση ΕΣΠΑ.
- Ανακαίνιση του Κατράκειου Θεάτρου, καθιστώντας το επίκεντρο θερινών πολιτιστικών εκδηλώσεων.
- Κοινωνικές δομές όπως το Κοινωνικό Παντοπωλείο, το ΚΕΠ Υγείας, το Κοινωνικό Φαρμακείο και τα ΚΔΑΠ.
- Ο σχεδιασμός της δημοτικής αρχής για το μέλλον περιλαμβάνει:
- Περαιτέρω ανάπλαση του άξονα Νίκαιας – Ρέντη με δημιουργία ποδηλατοδρόμων.
- Ανάδειξη του ιστορικού κέντρου Κοκκινιάς ως χώρου μνήμης.
- Δημιουργία πολυχώρου πολιτισμού στην Παλιά Λαχαναγορά.
- Ενίσχυση ψηφιακών υπηρεσιών για τον πολίτη.
Στο δια ταύτα
Ο Δήμος Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση μεταπολεμικού και μεταβιομηχανικού ελληνικού αστικού ιστού. Με έντονη ιστορική και πολιτισμική ταυτότητα, ο δήμος προσπαθεί να συμβιβάσει το βιομηχανικό παρελθόν και τις προσφυγικές μνήμες με τις ανάγκες μιας σύγχρονης πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Η πολιτική του ιστορία, οι κοινωνικές του μεταβολές και οι σύγχρονες προκλήσεις (περιβαλλοντικές, οικονομικές, πολεοδομικές) καθιστούν τον δήμο σημείο αναφοράς στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά.
Η ισχυρή πολιτιστική υποδομή, οι κοινωνικές υπηρεσίες και η στρατηγική του θέση συνιστούν σημαντικά πλεονεκτήματα για την ανάπτυξη ενός νέου, πιο εξισορροπημένου μοντέλου τοπικής αυτοδιοίκησης. Το στοίχημα των επόμενων ετών θα είναι αν η τοπική εξουσία καταφέρει να εδραιώσει ένα μοντέλο συμμετοχικής, βιώσιμης και κοινωνικά δίκαιης ανάπτυξης, αξιοποιώντας το πολύτιμο παρελθόν χωρίς να αγνοεί τις απαιτήσεις του μέλλοντος.
Νίκος Παρίκος
