«μέτρῳ ὕδωρ πίνοντες, ἀμετρὶ δὲ μᾶζαν ἔδοντες» – «Ακριβός στα πίτουρα και φτηνός στ’ αλεύρι;» ή «όποιος ανακατεύεται με τα πίτουρα, τον τρώνε οι κότες» – Σε τι αναφέρεται ο θυμόσοφος λαός…!!!
- Ακριβός στα πίτουρα και φτηνός στ’ αλεύρι
Αυτή η παροιμία χρησιμοποιείται για κάποιον που ξοδεύει για ασήμαντα πράγματα και είναι τσιγκούνης στα χρήσιμα και τα αναγκαία. Απευθύνεται σε πρόσωπο που δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα και σημασία σε επουσιώδη θέματα, αντικείμενα κ.λπ., και παραβλέπει τα ουσιώδη.
- Όποιος ανακατεύεται με τα πίτουρα, τον τρώνε οι κότες
Χρησιμοποιώντας την εν λόγω έκφραση εννοούμε ότι, όποιος, έκων ή άκων, μπλέξει με πράγματα αμφιβόλου ποιότητος και ηθικής, μπορεί να ζημιωθεί ανεπανόρθωτα.
——————-
Περιδιαβάζοντας το διαδίκτυο – αναζητώντας σοφία…
Στην αρχαία Ελλάδα συνήθιζαν να γράφουν σύντομα μηνύματα με οδηγίες, συνθήματα και παραγγέλματα προς τους πολίτες, σε μαρμάρινες στήλες «Ερμάς (προτομάς του Ερμού)» που τοποθετούσαν «παρ’οίμον» στο δρόμο.
Οι παροιμίες και οι παρομοιώδεις εκφράσεις αποτελούν μέρος του λαογραφικού θησαυρού μας που μέσα από λίγες λέξεις αποδίδουν την λαϊκή σοφία και ιστορία. Παραδόθηκαν σε μας, από γενιά σε γενιά στο διάβα του χρόνου, με τον προφορικό λόγο.
Είναι οι λακωνικές και γλαφυρές φράσεις της ντοπιολαλιάς μας, που περιγράφουν την θετική ή αρνητική πλευρά της ζωής, τις ανθρώπινες σχέσεις, τις συνήθειες, τις ανάγκες, τις δοκιμασίες και τις πράξεις.
Συμπυκνώνουν σε μία λέξη ή φράση, την σοφία του λαού μας, απέναντι στην θρησκεία και την εξουσία, στη φτώχεια και τον πλούτο, στις χαρές και τις λύπες και λειτουργούν με διπλές ή περισσότερες έννοιες.
——————-
Ας δούμε δύο πολύ χαρακτηριστικές, που μοιάζουν νοηματικά μεταξύ τους, αλλά δίνουν δύο τελείως διαφορετικά συμπεράσματα ζωής…
- «Ακριβός στα πίτουρα και φτηνός στ’ αλεύρι;»
Λέγεται για όσους επιδεικνύουν υπερβολικό ενδιαφέρον και πίστη σε δευτερεύοντα ενώ ταυτόχρονα αδιαφορούν για τα σημαντικά, ιδίως σχετικά με τη διαχείριση της προσωπικής ζωής τους, των συνεργασιών τους, του νοικοκυριού τους ή της επιχείρησής τους.
Γράφει για αυτό ο Ν.Σαραντάκος: «Ίσως μπορεί να διατυπωθεί καλύτερα, αλλά λάθος δεν είναι. Αυτή είναι κατά τη γνώμη μου η σημασία της έκφρασης, και τα λεξικά συμφωνούν μαζί μου -για παράδειγμα, το ΛΚΝ αναφέρει: αυστηρός και φειδωλός για ασήμαντα θέματα αλλά επιεικής για σοβαρότερα. Νομίζω ότι ο ορισμός του ΛΚΝ είναι πληρέστερος από τον δικό μου, διότι περιλαμβάνει και τη διάσταση της αυστηρότητας σε μη οικονομικά θέματα.)
Υπάρχει όμως και αντίλογος που ερμηνεύει διαφορετικά την έκφραση. Θεωρεί κατ’ αυτή την ερμηνεία ότι η έκφραση «Ακριβός στα πίτουρα και φτηνός στ’ αλεύρι» λέγεται για κάποιον που κάνει οικονομία στα ακριβά και σημαντικά, ενώ είναι σπάταλος στα δευτερεύοντα. «Το αλεύρι, που είναι βασικό συστατικό, πρέπει να είναι καλό, εκεί δεν πρέπει να κάνεις τσιγγουνιές. Στα πίτουρα, που είναι δευτερεύουσας σημασίας, μπορεί να κάνεις οικονομία. Όταν όμως κάποιος αγοράζει φτηνό αλεύρι για να κάνει οικονομία και μετά ξοδεύει απλόχερα στα δευτερεύοντα, τα πίτουρα, έχουμε το παράλογο που καυτηριάζει η παροιμία».
Να πούμε λοιπόν δυο λόγια παραπάνω γι’ αυτή την παροιμιακή φράση της κακοδιαχείρισης, που κοροϊδεύει μια παράλογη αλλά όχι αδύνατη συμπεριφορά. Ακριβός στα πίτουρα και φτηνός στ’ αλεύρι μπορεί να είναι π.χ. ο επιχειρηματίας που ξοδεύει απλόχερα για τη διακόσμηση του γραφείου αλλά δείχνει υπερβολική φειδώ στην κατανάλωση της γραφικής ύλης, παρόλο που το χαρτί και οι συνδετήρες κοστίζουν πολύ λιγότερο.
Τέτοια παραδείγματα παράλογης διαχείρισης μπορούμε ασφαλώς να βρούμε πάρα πολλά στην κρατική μηχανή -αν και μερικές φορές η φαινομενικά παράλογη συμπεριφορά μπορεί να έχει μια άλλη εξήγηση: ας πούμε, «ο ορθοπεδικός που ξόδευε απλόχερα τα πανάκριβα υλικά ενώ κατανάλωνε με μέτρο τα φτηνότερα, κατά πάσα πιθανότητα θα λαδωνόταν, οπότε παράλογη δεν είναι η συμπεριφορά του, απλώς ανέντιμη.»
Η εικόνα υπάρχει και στα αρχαία ελληνικά, όπου η αντίστοιχη παροιμία είναι:
- «μέτρῳ ὕδωρ πίνοντες, ἀμετρὶ δὲ μᾶζαν ἔδοντες», κατά λέξη: μετρημένοι στο νερό (που δεν κοστίζει), χωρίς μέτρο στον χυλό (που κάτι κοστίζει).
- Αλλά και σε πάρα πολλές ξένες γλώσσες έχουμε αντίστοιχα, που τα θησαυρίζει ο Νικ. Πολίτης στη συλλογή του, για παράδειγμα το γαλλικό avare pour le son, prodigue pour la farine (τσιγγούνης στο πίτουρο, σπάταλος στ’ αλεύρι, δηλαδή ίδια με την ελληνική) ή
- το ισπανικό derramar la harina y allegar la ceniza (να σκορπάς τ’ αλεύρι και να μαζεύεις τη στάχτη) ή
- στο γερμανικό die Kleien sparen und das Mehl verschütten (να κάνεις οικονομία στα πίτουρα και να χάνεις το αλεύρι) ή
- το ιταλικό Guai a cui strudi la farina e sparagna la canigghia (αλί σ’ εκείνον που χαλάει τ’αλεύρι και κάνει οικονομία στο πίτουρο).
Είναι εντυπωσιακή η σύμπτωση των αντιστοίχων, αλλά δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη αφού πρόκειται για βασικότατες εικόνες της αγροτικής ζωής.
Στα αγγλικά υπάρχει αναλογη έκφραση και μάλιστα είναι αρκετά γνωστή αλλά δεν χρησιμοποιεί το πίτουρο και το αλεύρι παρά το αντίστοιχό τους σε νομίσματα: penny-wise pound-foolish, συνετός στις δεκάρες αλλά επιπόλαιος στις λίρες.
Εκείνο που ίσως μας μπερδεύει στην ελληνική έκφραση, είναι η λέξη «ακριβός», που χρησιμοποιείται με μια παλιότερη σημασία της, που δεν νομίζω να έχει επιβιώσει σε άλλα συμφραζόμενα, τη σημασία «τσιγγούνης, φειδωλός». Και φαίνεται ένα γλωσσικό οξύμωρο αυτό, αν σκεφτούμε ότι «ο ακριβός [τσιγγούνης] αποφεύγει τα ακριβά πράγματα», αλλά υπάρχει ακόμα από τους ελληνιστικούς χρόνους, όταν «ακρίβεια» σήμαινε μεταξύ άλλων όχι μόνο την αυστηρή διαχείριση των χρημάτων αλλά ακόμα και την τσιγγουνιά -και εύκολα βλέπουμε πώς από το ένα περάσαμε στο άλλο. Έτσι, ο ακριβής είχε τη σημασία και του επακριβούς ή του αυστηρού, και του σφιχτοχέρη, αλλά και του πραγματικού, του καθαρόαιμου.
Ο ακριβής έγινε ακριβός, και στο μεσαιωνικό λεξικό του Κριαρά βρίσκουμε ότι «ακριβός» σημαίνει όχι μόνο πολύτιμος, αλλά και φειδωλός, ακόμα και άπληστος, π.χ. «πότ’ ένας ακριβός την πεθυμίαν του χορταίνει με τα πλούτη;» (από την Ερωφίλη), ενώ η σημασία του φειδωλού διατηρήθηκε στα νεότερα χρόνια όπως δείχνει η παροιμία που εξετάζουμε σήμερα αλλά και πολλές άλλες που δεν είναι και τόσο γνωστές στην εποχή μας, όπως: «ακριβός κελάρης, καλός κελάρης» (ο φειδωλός διαχειριστής είναι καλός διαχειριστής), «του ακριβού το βιος σε χαροκόπου χέρια», «των ακριβών τα πράγματα τα τρων οι χαροκόποι», «ακριβός θαρρεί κερδαίνει μα φυρά και δεν το νιώθει», κι αυτή που μ’ αρέσει περισσότερο: «απ’ ακριβό βλέπεις, από γουλιάρη δε βλέπεις» δηλαδή από τον τσιγγούνη μπορεί να δεις και κανένα καλό, όχι όμως από τον άπληστο, τον λαίμαργο. Και οι σπάνιες σήμερα λέξεις «ακριβοχέρης» και «ακριβοκόπος» τον φιλάργυρο σημαίνουν.
- Όποιος ανακατεύεται με τα πίτουρα, τον τρώνε οι κότες
Χρησιμοποιώντας την εν λόγω έκφραση εννοούμε ότι, όποιος, έκων ή άκων, μπλέξει με πράγματα αμφιβόλου ποιότητας και ηθικής, μπορεί να ζημιωθεί ανεπανόρθωτα.
Στην σύγχρονη καθημερινότητα, «πίτουρα» θεωρούνται οι ανερμάτιστοι άνθρωποι, που ανέβηκαν τα σκαλιά της δημόσιας ζωής τους, ως «έρποντες, γλύφοντες και κατά τον αστικό θρύλο «με τα κέρατά» τους» ότι και να σημαίνει αυτό». Μεμψίμεροι για όσους διαβιούν με ίδιες δυνάμεις, ζηλόφθονες σε ακραία μορφή και έχοντας πλήρη γνώση (το μόνο προσόν» τους) των ληψών ικανοτ’ήτων τους και της ανικανότητάς τους να δημιουργήσουν, μετασχηματίζονται από πολύ νωρίς σε «παράσιτα» που ακουμπούν και προσαρτώνται σε όσους παράγουν έργο και χρήμα, προβάλλοντας πάντα μία εικόνα πλάνης και εξουσίας, προκειμένου να χειραγωγούν με ευκολία τα «θύματά» Τους…
Κι όπως τα ποντίκια των πλοίων, έτσι κι αυτοί αφού πρώτα απομυζήσουν από τα «θύματά» τους, όσους χυμούς χρήματος ή ακόμη και εξουσίας μπορούν, τα εγκαταλήπουν για άλλες πολιτείες και ιστορίες, αφήνοντάς τα να αναρωτιούνται τι πήγε στραβά και γιατί από «άρχοντες/ντισες» κατέληξαν να τους τρώνε οι κότες…
Όσο για τις κότες…, έεε.. αυτές προσωποποιούνται σε όλους αυτούς, που προβάλουν το δήθεν των ικανοτήτων τους, τις ηγετικές υποτίθεται ικανότητές τους, κλπ και το μόνο που τους μένει και ανηπομωνούν μάλιστα γι’αυτό είναι να βρεθούν σε πλήρη ελευθερία πάνω από τα «πτώματα» που αφήνουν τα πίτουρα για να πάρουν τα τελευταία θρεπτικά στοιχεία… Επιζητούν μάλιστα την δικαίωσή τους, κατά φαντασία πάντοτε, ώστε να είναι έτοιμοι για τον επόμενο κύκλο θυμάτων, εκφράζοντας το περίφημο «σε είχα προειδοποιήσει… δεν με άκουσες…». Στην σύγχρονη ζωή, ονομάζονται και «άνδρες ή γυναίκες αράχνες»…
Επιμύθιο
«Ακριβός στα πίτουρα και φτηνός στ’ αλεύρι;»: Δεχόμενοι την ερμηνεία «ο ακριβός είναι ο σφιχτοχέρης», έχουμε σαφέστερη της σημασία της παροιμιακής έκφρασης. «Μόνο που του ενός το αλεύρι είναι πίτουρα του αλλουνού». Άλλο είναι πολύτιμο για μας κι άλλο για τους άλλους, συχνά δε ή σχεδόν στην απόλυτη πλειοψηφία των περιπτώσεων, η διαφορά δεν είναι θέμα γούστου και προσωπικής κλίσης, αλλά καθορίζεται από το συμφέρον. Οπότε, και πάλι, μερικές παράλογες συμπεριφορές έχουν την εξήγησή τους, τόσο ιστορικά και παρελθοντικά, όσο και στην επικαιρότητα και καθημερινότητα της ζωής μας, είτε αυτή αφορά τα προσωπικά, είτε τα κοινωνικά, είτε τα οικονομικά επιχειρηματικά…
Όποιος ανακατεύεται με τα πίτουρα, τον τρώνε οι κότες: Εδώ δεχόμενοι τελικά και ερμηνευτικά την έκφραση, «όποιος έκων ή άκων, μπλέξει με πράγματα αμφιβόλου ποιότητος και ηθικής, μπορεί να ζημιωθεί ανεπανόρθωτα.» δεν έχουμε παρά να θέσουμε στο τραπέζι της νόησής μας «τα παράσιτα» που το μόνο στο οποίο στοχεύουν είναι να αρμέξουν τους καρπούς των προσπαθειών όσων παράγουν έργο και νόμιμο χρήμα…
*Στοιχεία για το παρόν άρθρο αντλήθηκαν από τα ιστολόγια των Ν.Σραντάκου και Α.Ζυμβραγάκη
ΠαρΕιΣΑκΤος (ή άλλως «Αόρατος»)