Το μήνυμα του Παγκόσμιου Δείκτη Ειρήνης 2021 στην Εποχή της Πανδημίας
Λόγω της πανδημίας, ψυχολογικά είμαστε ακόμη στην κατάσταση του φόβου. Την ίδια στιγμή εμφανίζονται εντάσεις μεταξύ κρατών, οι οποίες ήταν επόμενο σε κάποια χρονική στιγμή να κορυφωθούν. Δυστυχώς, ήδη η Ευρώπη αντιμετωπίζει με δέος το φάσμα του πολέμου. Ταυτόχρονα, όλοι επισημαίνουν ότι ένας νέος κόσμος αναδύεται έχοντας ως όπλο την ψηφιακή τεχνολογία, η οποία θα επιφέρει ρήγματα στις παλιές συνήθειες ζωής του κόσμου.
του Επαμεινώνδα Πανά*
Πιθανόν οι νέες τεχνολογίες να μην μπορέσουν να δώσουν τέτοιες λύσεις ώστε να μειώσουν αποτελεσματικά τις ανισότητες, τη φτώχεια, την περιβαλλοντική καταστροφή, τις πιθανότητες πολέμων. Όλες οι προτεινόμενες λύσεις δεν θα είναι απλές, αφού πλέον πρέπει να καταλάβουμε ότι ζούμε σε έναν πολύπλοκο κόσμο με αρκετές αλληλοσυνδέσεις.
Ακόμα, όμως, βιώνουμε τα επακόλουθα του Covid-19και οι πολίτες όλου του πλανήτη έχουν υποστεί τρομερή ψυχολογική πίεση κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Φυσικά, και η χώρα μας δεν έμεινε αλώβητη. Αποτέλεσμα, το έθνος διχάστηκε. Τα λάθη της κυβέρνησης επίσης είχαν δυσμενείς συνέπειες στους πολίτες, καθώς και τραγικές συνέπειες στο Σύστημα Υγείας. Η κυβέρνηση έκανε περισσότερα λάθη από όσα δυνητικά μπορούσε να κάνει.
Το ζήτημα, λοιπόν, είναι να μην χάσουμε το δάσος από τον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Ποια είναι η πραγματικότητα σήμερα; Είτε με πανδημία, είτε χωρίς πανδημία, η ρίζα της ανάγκης να ελέγχουν οι ΗΠΑ τα πάντα, μας υπενθυμίζει ότι ζούμε σε ένα σύστημα βίας. Ποιος έκανε τον κόσμο ώστε να κυριαρχεί η βία; Ας σκεφτούμε δύο σημαντικά γεγονότα: το ένα αφορά στην πανδημία Covid-19 και το άλλο στην πανδημία της βίαςκαι του πολέμου. Μήπως δεν αποτελεί το γεγονός αυτό του συγχρονισμού τους ένδειξη συμπτώματος παραλογισμού;
Τόσο ο ιός όσο και οι απειλές πολέμου θα ταράξουν σε μεγαλύτερο βαθμό τις κοινωνίες χωρίς να σημαίνει ότι δεν θα δημιουργηθούν ανεξέλεγκτα απροσδόκητα γεγονότα.
Δεδομένου ότι οι ορθολογικοί πολίτες δεν έχουν πάθει κάποιας μορφής υστερία ώστε να έχουν εμφανίσει παράλογες στάσεις, τα συμπτώματα παραλογισμού δεν οφείλονται σ’αυτούς. Αντίθετα, εκείνοι με την φρόνησή τους παρατηρούν ότι ο συνδυασμός των δύο αυτών «πανδημιών» οδηγεί στη διάλυση των κοινωνιών στην μετά Covidεποχή και,ειδικότερα, η Ευρώπη έχει μετατραπεί σε ένα νέο προτεκτοράτο των ΗΠΑ.
Οι πολίτες λοιπόν φαίνεται να διαθέτουν στοιχειώδη φρόνηση. Τί όμως γίνεται με τους πολιτικούς; Έχουν τη φρόνηση που απαιτεί η θέση τους;
Διότι η φρόνηση, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, είναι η ικανότητα για σωστή κρίση, η οποία καθοδηγεί το άτομο να συνεισφέρει στο καλό. Δηλαδή, η φρόνηση είναι η κατ’εξοχήν πολιτική αρετή. Η φρόνηση είναι μια «δεξιότητα» την οποία ο Αριστοτέλης μετέφρασε ως «πρακτική σοφία».
Αυτήν την «πρακτική σοφία» πρέπει να διαθέτουν οι πολιτικοί για να μπορούν με συνέπεια να διαχειριστούν και να αντιμετωπίσουν τα απρόβλεπτα της πολυπλοκότητας.
Η πανδημία έδειξε τη σημασία της φρόνησης για τους πολιτικούς, τους γιατρούς, και τους πολίτες. Το βέλτιστο,όμως, για τους πολιτικούς, είναι να βελτιώνουν τη φρόνησή τους ώστε να λαμβάνουν πρακτικά σοφές αποφάσεις.
Ενώ βρισκόμαστε ακόμα στην κατάσταση της πανδημίας, και οι ειδικοί επιστήμονες μας προειδοποιούν ότι η ανθρωπότητα θα αντιμετωπίσει και άλλες πανδημίες, την ίδια στιγμή τα κυρίαρχα κράτη, αφήνοντας κατά μέρος τις προειδοποιήσεις εμφάνισης μελλοντικών πανδημιών, προωθούν τις επενδύσεις τους στους στρατιωτικούς εξοπλισμούς. Ασφαλώς, ο ανταγωνισμός των εξοπλισμών δεν αποτελεί πολιτική πρακτικής σοφίας ή φρόνησης.
Δυστυχώς, ζούμε σε αβέβαιους, παράλογους και όχι τόσο ειρηνικούς καιρούς. Σήμερα η λέξη ειρήνη δεν χρησιμοποιείται πλέον στον πολιτικό λόγο. Μάλιστα, αναφέρεται ο όρος μόνο στον ένα από τους 17 Στόχους της Βιώσιμης Ανάπτυξης (Στόχος 16) των Ηνωμένων Εθνών, στο πλαίσιο της «Προώθησης ειρηνικών και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνιών για βιώσιμη ανάπτυξη».
Ο Μπάϊντεν, πρόσφατα μιλώντας στους δημοσιογράφους, ανέφερε ότι: «Έκανα σαφές στον Πρόεδρο Πούτιν ότι θα επιβάλλουμε αυστηρές κυρώσεις και θα αυξήσουμε την παρουσία μας στην Ευρώπη μαζί με τους συμμάχους του ΝΑΤΟ».
Τελείως διαφορετικό ύφος από αυτό του παρελθόντος.
Ο τότε Πρόεδρος JohnF. Kennedy (κι αυτός του Δημοκρατικού Κόμματος), σε ομιλία του,τον Ιούνιο του 1963 στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, προσεγγίζοντας την τότε Σοβιετική Ένωση για αποκλιμάκωση της κούρσας των πυρηνικών εξοπλισμών, ανέφερε:
«… τί είδους ειρήνη εννοώ; Τί είδους ειρήνη επιζητούμε; Όχι μια PaxAmericana που επιβάλλεται στον κόσμο από αμερικανικά όπλα πολέμου. Όχι η γαλήνη του τάφου, ή η ασφάλεια του δούλου. Μιλάω για γνήσια ειρήνη, το είδος της ειρήνης που κάνει τη ζωή στη γη να αξίζει τη ζωή, το είδος που δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους και τα έθνη να αναπτυχθούν, και να ελπίζουν, και να οικοδομήσουν μια καλύτερη ζωή για τα παιδιά τους – όχι ειρήνη μόνο για τους Αμερικανούς αλλά ειρήνη για όλους τους άνδρες και τις γυναίκες – όχι απλώς ειρήνη στην εποχή μας αλλά ειρήνη για πάντα…»
Πηγή: https://www.jfklibrary.org/archives/other–resources/john–fkennedy–speeches/american–university-19630610
O δε Νομπελίστας Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, στην ομιλία του κατά τη διάρκεια της απονομής του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης (1964) παρατήρησε ότι :
«… διακηρύσσουμε ότι πρέπει να διορθώσουμε το όραμά μας όχι μόνο στην αρνητική εκδίωξη του πολέμου, αλλά και στη θετική επιβεβαίωση της ειρήνης. Πρέπει να δούμε ότι η ειρήνη αντιπροσωπεύει μια πιο γλυκιά μουσική, μια κοσμική μελωδία, που είναι πολύ ανώτερη από τις διχόνοιες του πολέμου…»
Πηγή: www.nobelprize.org/prizes/peace/1964/king/lecture
Tί είδους ειρήνη;
Η συμβατική σοφία επινόησε την «Θετική Ειρήνη». Αυτός ο όρος που για πρώτη φορά εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1960 από τον Νορβηγό κοινωνιολόγο JohanGaltung, σχετίζεται με τις ηθικές διαστάσεις μιας ειρηνικής κοινωνίας. Επιλογή θετικών μέσων για την επίτευξη ενός θετικού στόχου ή της προαγωγής της ειρήνης. Με άλλα λόγια, ειρήνη θεωρείται κάτι πολύ περισσότερο από την απουσία εντάσεων και βίας.
Συνεπώς, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Οικονομικών και Ειρήνης (InstituteforEconomicsandPeace–IEP)η θετική ειρήνη δεν είναι τίποτα άλλο παρά οι στάσεις, οι θεσμοί και οι δομές που δημιουργούν, στηρίζουν και συντηρούν ειρηνικές κοινωνίες.
Η Θετική Ειρήνη μετράται από τον Παγκόσμιο Δείκτη Θετικής Ειρήνης (GlobalPeaceIndex – GPI).
Έτσι, όσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα θετικής ειρήνης:
- Τόσο υψηλότερη είναι η ανάπτυξη,
- τόσο καλύτερα είναι τα περιβαλλοντικά αποτελέσματα,
- τόσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα ευημερίας, και
- τόσο μεγαλύτερη είναι η ανθεκτικότητα.
Οι συνέπειες: Οι χώρες οι οποίες εμφανίζουν καλές επιδόσεις στη θετική ειρήνη
- Έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να διατηρήσουν και υψηλά επίπεδα ειρήνης,
- έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να προσαρμοστούν και να ανακάμψουν από κραδασμούς,
- έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα για οικονομική ανάπτυξη, ανθεκτικότητα και ευημερία.
Η κατάλληλη επιλογή ενός δείκτη που θα χρησιμοποιηθεί για τη μέτρηση της Θετικής Ειρήνης είναι υψίστης σημασίας. Οι δείκτες απλά είναι σήματα των καταστάσεων. Οι δείκτες αποτελούν δημοφιλή εργαλεία για την αξιολόγηση και την παρακολούθηση της πολιτικής και, στην προκειμένη περίπτωση, της Θετικής Ειρήνης των διαφόρων χωρών. Η δημοφιλία των δεικτών οφείλεται στην απλότητά τους, και μας δίνουν την εικόνα των πολλαπλών διαστάσεων των φαινομένων.
Το Ινστιτούτο Οικονομικών και Ειρήνης (IEP) έχει την ευθύνη της εκπόνησης του Παγκόσμιου Δείκτη Θετικής Ειρήνης (GPI) και, φέτος, διανύει τον πέμπτο του χρόνο. Ο Παγκόσμιος Δείκτης Ειρήνης χρησιμοποιεί ένα μεγάλο πλήθος δεδομένων που προέρχονται από τους πιο αξιόπιστους παγκοσμίως φορείς. Για την κατασκευή του GPI χρησιμοποιούνται 23 ποιοτικοί και ποσοτικοί δείκτες, οι οποίοι σταθμίζονται και κινούνται στη, κλίμακα από το 1 (= πιο ειρηνικό) έως το 5 (= το λιγότερο ειρηνικό).
Έτσι, ο GPI χρησιμοποιεί τους 23 αυτούς αξιόπιστους δείκτες για να κατατάξει 163 ανεξάρτητα κράτη του κόσμου που καλύπτουν το 99,7 % του παγκόσμιου πληθυσμού.
Από τη σχετική έρευνα επιλέγουμε τις χώρες των Βαλκανίων για να παρουσιάσουμε τον Παγκόσμιο Δείκτη Ειρήνης.
Ο Πίνακας που ακολουθεί εμφανίζει την κατάταξη των χωρώνμε βάση τις τιμές του Δείκτη για τα Βαλκάνια:
Από τον παραπάνω Πίνακα παρατηρούμε για την περίπτωση της Ελλάδας:
- Η Ελλάδα βρίσκεται στην 66η θέση μεταξύ 163 χωρών, με τιμή του Δείκτη 1,932.
- Μεταξύ των 10 χωρών των Βαλκανίων βρίσκεται στην 8η θέση. Την ξεπερνούν ακόμη και τα Σκόπια, η Αλβανία και το Μαυροβούνιο.
- Μεταξύ των 36 χωρών της Ευρώπης βρίσκεται στην 33 θέση.
Το καλό: Υπάρχουν εργαλεία και δείκτες που μέσα από αυτά, και με την αυξημένη διάχυση, μας δίνουν τη δυνατότητα να αξιολογήσουμε που πραγματικά «στεκόμαστε». Αυτά, μας ανοίγουν τον δρόμο για προσπάθεια για ένα καλύτερο μέλλον. Υπάρχουν, συνεπώς, άνθρωποι διορατικοί, επιστήμονες, και κοινωνικοί φορείς που χαρακτηρίζουν τις υγιείς δυνάμεις στις μέρες μας, που υποστηρίζουν αυτά τα εργαλεία για το καλό του τόπου. Όλες αυτές οι υγιείς δυνάμεις ουσιαστικά επιδιώκουν να βοηθήσουν τους ανθρώπους και την κοινωνία από την εκμετάλλευση των δυνάμεων του κακού.Αυτές οι δυνάμεις του καλού στο τέλος θα είναι οι περισσότερο κερδισμένες.
Το κακό: Είναι οι δυνάμεις του κακού, της απληστίας, του πλούτου, της διαφθοράς, της παρακμής, της χυδαιότητας, της βαρβαρότητας, της ηθικής κατάπτωσης, της απάρνησης της ελληνικότητας, της υλικής ευδαιμονίας, του οικονομικού και πολιτιστικού αφανισμού, της ανορθογραφίας, του εκφυλισμού της γλώσσας, της ξενομανίας, και της εθελοδουλίας. Ισχύει ακόμη το λεχθέν από τον Κώστα Καραμανλή το 2004 «Πέντε νταβατζήδες και πέντε άλλα κέντρα χειραγωγούν τη πολιτική ζωή του τόπου».
Πολύ πιο ισχυρότερα το δόγμα αυτό διατύπωσε,τον Οκτώβριο του 1979, ο Οδυσσέας Ελύτης, όταν ανακοινώθηκε η βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας:
Ο κακός πρέπει να φύγει από το σκηνικό. Το αποτυχημένο και ανάπηρο πολιτικό σύστημα πρέπει να πεθάνει.
Το άσχημο: Ευαίσθητοι κύκλοι της κοινωνίας που αντιμετωπίζουν ένα πλήθος προβλημάτων και χειραγωγούνται από το κακό. Αυτή η κοινωνία ενδέχεται να στερείται διορατικότητας ή να είναι μυωπική. Δεν καταλαβαίνει τις δυνάμεις του καλού, οι οποίες θα τον βοηθήσουν να ζήσει καλύτερα. Αυτοί θα απελευθερωθούν από τις δυνάμεις του καλού ξεκινώντας από την αρχή.
Ο άσχημος, εδώ, είναι αυτός που δεν έχει αποκρυσταλλωμένο σχήμα, δηλαδή, οπτική και απόψεις που να συνθέτουν, τελικά, μια συγκροτημένη -και δη υγιή- ολοκληρωμένη σκέψη και ταυτότητα, με αποτέλεσμα, και δη μέσα σε αυτό το ιδιαίτερα δυσμενές και ανταγωνιστικό περιβάλλον, να άγεται και να φέρεται, χειραγωγούμενος από μια συνισταμένη συνεχώς μεταβαλλόμενων εξωγενών δυνάμεων, προερχόμενες από διαφορετικούς φορείς, όμως, με ιδιοτελείς συνήθως κατευθύνσεις.
Έτσι, στο τέλος, το καλό κερδίζει, το κακό πεθαίνει, και το άσχημο καλείται να χαράξει μια νέα γόνιμη αρχή, για την ευημερία, την προσωπική και την κοινωνική.
*Επαμεινώνδας Πανάς / Καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών
