Το χαμόγελο στη φωτογραφική τέχνη και η περίεργη σχέση μαζί της

Φωτογραφία
Μοιραστείτε το:

H περίεργη σχέση χαμόγελου και φωτογραφίας

Στην απεικόνιση της ανθρώπινης ατομικότητας μέσω της φωτογραφίας, μπορεί να ξεχωρίσουμε μια σειρά από διαθέσεις (moods) που προκύπτουν από την έκφραση του προσώπου. Η ανθρωποκεντρική φωτογραφία μπορεί να είναι απλή, ανεπίσημη, τυχαία, καταγραφική, snapshot, εμπορική, καλλιτεχνικό πορτραίτο και ό,τι άλλο, και σε κάθε περίπτωση μεταφέρει την έκφραση. Την ψυχική διάθεση όπως εξωτερικεύεται.

του Παναγιώτη Καλδή

Όμως για να απελευθερωθεί η εκφραστικότητα πέρασε ένας αιώνας από την ανακοίνωση της εφεύρεσης του Daguerre. Στάθηκε πρέπον για τόσο καιρό οι άνθρωποι να στήνονται σοβαροί, άκαμπτοι, στυλιζαρισμένοι, σκεπτικοί. “Περίφροντις και σύννους” o φωτογραφιζόμενος του 19ου αιώνα και ως τις αρχές του 20ου, δεν άφηνε να ξεφύγει στο φακό ούτε η παραμικρή υπόνοια ιλαρότητας, εξωστρέφειας και χαράς.

Έχουμε τόσες και τόσες α/μ εικόνες μιας άτεγκτης αυστηρότητας διάρκειας ενός αιώνα που μόνον γι αυτό θα όφειλαν να γραφούν μονογραφίες, πραγματείες και διατριβές, στέλνοντας αναδρομικά στον ψυχαναλυτή τους προγόνους μας, ανεξάρτητα από εθνικότητα, τάξη και συντεχνία. Τα παραμικρά χαμόγελα επέσυραν τότε κοινωνική απαξία και απόρριψη ως ασυγχώρητη ελαφρότητα έναντι του φακού.

Για όλη αυτή την άρνηση χαμόγελου, ενώ αφθονούν τα απτά στοιχεία δηλ. οι σωζόμενες σωρηδόν φωτογραφίες στην ιστορική διαδρομή, δεν είναι σαφείς οι αιτίες. Έχουν διατυπωθεί αρκετές υποθέσεις για τους πραγματικούς λόγους αυτής μαζικής εκφραστικής αυστηρότητας, με τη σχεδόν υστερική απόρριψη του χαμόγελου.

Πρώτα ήταν η κληρονομιά της ζωγραφικής στην οποία προσπαθούσε με όλες τις δυνάμεις να μοιάσει η φωτογραφία. Τα φωτογραφικά πορτραίτα (της ζωγραφικής ) απεικόνιζαν κατά βάση ευγενείς και άτομα της ανώτερης τάξης οι οποίοι με την αυστηρή τους έκφραση επιβεβαίωναν τον κοινωνικό τους status. Το ίδιο προσπαθούσε και το φωτογραφικό πορτραίτο μόνο που τώρα ακουμπούσε τη μεσαία και ενίοτε μικροαστική τάξη, μέλη της οποίας για πρώτη φορά είχαν την ευκαιρία να απαθανατιστούν στο διηνεκές και ως εκ τούτου αναπόφευκτα στο ποζάρισμα μιμούνταν το πρότυπό τους, τους αριστοκράτες, στους οποίους ήθελαν να μοιάσουν έστω και υπό κλίμακα.Δεύτερον τα τεχνικά μέσα (δαγκεροτυπίες, υγρό κολλόδιο, πλατινοτυπίες, κυανοτυπίες κλπ.) δεν ευνοούσαν το χαμόγελο. Αυτοί που πόζαραν έπρεπε να μείνουν όσο το δυνατόν πιο ακίνητοι, σφιγμένοι και τεντωμένοι και όχι με τη χαλαρότητα του χαμογελαστού προσώπου. Τέτοιες χαλαρότητες πολύ συχνά κατέληγαν σε κουνημένα καρέ και λόγω του μεγάλου κόστους των αναλώσιμων οι φωτογράφοι της εποχής τις αποθάρρυναν εντελώς δίδοντας συγκεκριμένες εντολές για την κατεύθυνση του βλέμματος, την έκφραση, το στήσιμο του σώματος κλπ.

Αν και η εφεύρεση του φιλμ τριοξικής κυτταρίνης στις αρχές του 20ου αιώνα με τις πιο ευαίσθητες εμουλσιόν έδωσε περιθώριο για πιο γρήγορους χρόνους εκφώτισης, και συνέπεσε με την εκλαϊκευση της φωτογραφίες με τη μόδα των Kodak Box Brownie, εν τούτοις οι φωτογραφιζόμενοι συνέχισαν τις αυστηρές, ανέκφραστες και ψυχρές πόζες.Ήταν ο απόηχος της βικτωριανής και εδουαρδιανής κοινωνικής επιφυλακτικότητας και συντηρητισμού που διατυπώνεται φωτογραφικά με την απουσία του χαμόγελου. Κοινή ήταν η αντίληψη ότι μόνον ανόητοι και διανοητικά καθυστερημένοι ή άτομα χαμηλής κοινωνικής στάθμης θα έχαναν τη σοβαρότητά τους μπροστά στο φακό. Οι υπόλοιποι, καθόλου δεν ήταν διατεθειμένοι να διακινδυνεύσουν ένα χαμόγελο αποτυπωμένο στο φωτογραφικό χαρτί.

Τα πράγματα άλλαξαν ραγδαία μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Η νίκη έφερε τεράστιες κοινωνικές αλλαγές. Χειραφέτηση γυναικών, αγώνα κατά των φυλετικών διακρίσεων, σεξουαλική απελευθέρωση, το babyboom, την άνοδο της μεσαίας τάξης, την πίστη για διαρκή οικονομική ανάπτυξη, κοινωνική κινητικότητα, πλούτο για αρκετούς και μαζί με όλα αυτά με μεγάλη κοινωνική ευδιαθεσία που αποτυπώθηκε και στη φωτογραφία. Από τη δεκαετία των fifties και ακόμη περισσότερο στα fabulous sixties, o κόσμος αισθάνθηκε ότι είχε κάθε δικαίωμα και κάθε λόγο να αισιοδοξεί και να χαμογελάει. Και στο φακό… Οι σταρ χαμογελούσαν στο φακό, οι παρουσιαστές στο γιαλι της τηλεόρασης το ίδιο και οι απλοί άνθρωποι στην καθημερινότητά τους, στις snapshot, στα ταξίδια τους και τις παρέες. Ποιος δεν θυμάται το περιβόητο “πουλάκι” των παιδικών μας χρόνων που έπρεπε να χαμογελάσουμε για να το δούμε ή το Say Cheese, την αγγλοσαξωνική συνθηματική παρότρυνση για καλύτερες χαμογελαστές ομαδικές φωτογραφίες. Την κοινωνική υποχρέωση στις αναμνηστικές εικόνες να βγουν όλοι χαμογελαστοί και ευχάριστοι και οπωσδήποτε όχι μουτρωμένοι και συνοφρυωμένοι.

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες όμως όλο αυτό το εποικοδόμημα καταναγκαστικής φωτογραφικής ευτυχίας, κοντεύει να ανατραπεί τελείως. Το χαμόγελο μοιάζει passé. Πανέμορφα μοντέλα βγαίνουν ανέκφραστα στο φακό και η ελάχιστη υπόνοια ευχάριστης διάθεσης κρίνεται απορριπτέα από το τρέχον consensus περί επιτρεπτού ποζαρίσματος. Οφείλει άραγε η έκφραση στα πρόσωπα να αντιστοιχεί στο γκριζάρισμα των προοπτικών μας, στην οικονομική ασάφεια, την κλιματική αλλαγή, την αβεβαιότητα για το αύριο; Απαγορεύεται το χαμόγελο ως υποκριτικό και αναντίστοιχο με την πραγματικότητα; Θα το βλέπουμε σπάνια και αυτό με καχυποψία ως μη ειλικρινές; Και όμως το έχουμε ανάγκη. Και γι αυτό το ζητάμε για την επόμενη Gallery του ΦΩΤΟγράφου που θα ανακοινωθεί σύντομα … οπότε μπορείτε να προετοιμαστείτε…

Πηγή: photo.gr

Μοιραστείτε το:
Tagged